چکیده :
کشور ایران از جمله کشورهایی است که در کمربند بیابانی دنیا قرار گرفته است و این نکته باعث شده است تا در کنار مسئله استعداد ذاتی ایران برای بیابانی شدن ، برخورد نادرست انسان ها با منابع طبیعی این روند را تشدید کند . افزایش جمعیت نیاز بیشتری به غذا و مکان برای زندگی طلب می کند . این نکته باعث می شود که انسان ها هر جایی که زمینی اندک حاصلخیزی دارا بوده است مورد بهره برداری قرار دهند . یکی از نکاتی که در اینجا بسیار حائز اهمیت است، و باید مورد تحقیق قرار گیرد، مسئله کشاورزی است که در کشورما کمتر به آن اهمیت داده شده است زیرا از زمان پیداش فعالیت های کشاورزی تا امروز، بشر برای رفع نیازهای خود همواره به فعالیت های زراعی و انجام شخم و شیار وابسته بوده است . در این راستا اراضی بسیاری بدون در نظر گرفتن آمایش سرزمین برای کشاورزی اختصاص داده می شوند و پس از گذشت چند سال که استعداد زمین از بین رفت، این نقاط را ترک کرده و به قسمت های مجاور روی می آورند . نمونه بارز این مسئله گسترش تبدیل اراضی مرتعی و جنگلی به زراعت دیم و اراضی رها شده بر روی سطوح شیب دار می باشد . به همین منظور لازم است تا در نقاط مختلف کشور به ویژه در مناطق نیمه خشک که گسترش بیابان ها و تخریب اراضی کشاورزی بیشتر به چشم می خورد، تحقیقاتی بر روی اراضی کشاورزی صورت گیرد تا برای هر منطقه مشخص گردد که آیا کشاورزی در اینجا مفید می باشد یا خیر و اگر مناسب است چه نوع کشاورزی باید متداول شود تا هم از لحاظ عملکرد و تولید محصول با مشکل مواجه نشویم و هم جلوی تخریب در منطقه را بگیریم .
در این تحقیق به بررسی تأثیر عملیات کشاورزی دیم بر تخریب اراضی در حوضه ی آبخیز رکعت شهرستان ایذه در استان خوزستان پرداخته شده است و هدف کلی آشنایی با میزان تأثیر کشت دیم بر تخریب اراضی می باشد و سئوال مهم تحقیق این است که آیا عملیات کشاورزی دیم و درجات و جهات شیب مختلف در میزان تخریب اراضی تأثیر گذار می باشد یا خیر؟
برای دست یابی به این منظور، منطقه مذکور انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفت که با توجه به مطالعات خاکشناسی انجام شده و سایر اطلاعات دیگر، اراضی کشاورزی دیم و بایر از یکدیگر متمایز و سپس داده های مربوط به دو نوع زمین گردآوری و عملیات آماری لازم بر روی آنها انجام شد. نقشه های مختلف منطقه، نقشه شیب، جهت، طبقات ارتفاعی، کاربری اراضی به کمک سیستم اطلاعاتی جغرافیایی (GIS) تهیه شد. روش انجام این تحقیق، روش آزمایشی است که در آن تأثیر جهت شیب، درجه شیب و کشاورزی دیم بر تخریب خاک مورد بررسی قرار گرفت که نتایج تحقیق نشان داد تخریب بیشتر در زمین های دارای شیب بالاتر از 20 درجه و با جهت جنوبی مشاهده گردید و نیز تأثیر عملیات کشاورزی دیم بر تخریب اراضی در منطقه مذکور تأیید شد.
فصـل اول
مقدمه و کلیات
1-1-مقدمه :
اصلاح اراضی (Land) ، همان طور که در عبارت هایی از قبیل ارزیابی اراضی و کاربری اراضی و ... به کار می رود، معنای گسترده تری نسبت به اصطلاح خاک(soil)، دارد. تعریف اراضی یک منطقه به تمام منابع طبیعی که در تولیدات کشاورزی، دامی و جنگلی آن منطقه سهیم می باشند، بر می گردد. بنابراین اقلیم و منابع آب، شکل اراضی (Land form) ، خاک و پوشش گیاهی شامل منابع طبیعی که اراضی یک منطقه را نیز در بر می گیرد. (FAO, 1979, UNEP , 1992b) خاک به عنوان یک منبع طبیعی که اراضی یک منطقه را تحت تأثیر قرار می دهد، یک ماده با کاربردهای مختلف در طبیعت می باشد که امروزه در اکثر نقاط جهان با افزایش جمعیت و مراکز حمعیتی و گسترش شبکه راه های ارتباطی و مدیریت ناصحیح بهره گیری از اراضی در راستای کسب مواد غذایی بیشتر، مورد تعرض قرار گرفته و در روند تخریب قرار گرفته است که پیامد آن تخریب اراضی و در نهایت بیابان زایی می باشد.
مهم ترین شکل تخریب خاک، تبدیل آن از یک ماده چند کاربردی به ماده ای با توانایی محدود و حاصل خیزی که در طولانی مدت می باشد. گر چه ممکن است این قسم هدر رفت خاک هنوز در کشورهایی از قبیل آمریکا، استرالیا و بخش هایی از روسیه که اراضی مستعد و حاصل خیز فراوان دارند زیاد با اهمیت نباشد، ولی در بسیاری از کشورها از قبیل ایران که چنین ذخایری ندارند و بیشترین انباشتگی مراکز جمعیتی آن ها نیز در مجاورت اراضی حاصل خیز قرار دارد بسیار مهم جلوه می کند. از آنجا که یکی از عوامل تخریب خاک کشاورزی دیم می باشد بررسی تأثیر این عامل در تخریب اراضی لازم و ضروری می باشد که موضوع تحقیق حاضر می باشد که در آن به مطالعه موردی حوضه ی آبخیز رکعت پرداخته شده است.
1-2- اصول و مفاهیم:
1-2-1- دیم کاری:
"دیم کاری" به معنی کشت بدون آبیاری است و به زراعتی گفته می شود که با آب باران و رطو.بت خاک رشد و نمو نماید. کلمه دیم از زمان های قدیم بین مردم این مرز و بوم مصطلح بوده و از آن مفهوم هر چیزی که رها شده و خارج از کنترل باشد یاد شده و در فرهنگ های فارسی نیز زراعتی را که از باران آب خورده باشد معنی شده است. هر چند موفقیت در زراعت دیم بستگی به نزولات آسمانی دارد اما اعمال شیوه های صحیح کشت تأثیر بسیار عمده ای در بهبود وضعیت زراعت و در نتیجه افزایش تولید دارد. در صورتی که آموزش های فنی لازم به کشاورزان دیم کار داده شود، نتایج سودمندی عاید خواهد شد. دیم کاری در ایران عمدتاً به کندم و جو اختصاص دارد؛ زیرا سازگارترین محصول در این شرایط می باشد ولی در نقاط مختلف ایران محصولاتی از قبیل حبوبات، آفتاب گردان ذرت خوشه ای، زیره، هندوانه، خربزه نیز به صورت دیم کشت می شوند. آن چه در حال حاضر در کشورهای پیشرفته از نظر مدیریت و تکنولوژی و دیم کاری صورت می گیرد با کشورهای در حال توسعه بسیار متفاوت است. از جنگ جهانی دوم به بعد در کشورهای پیشرفته دیم کاری پیشرفته، شایان نموده و بیشترین ترقی در طول 15 تا 25 سال اخیر بوده است که در این ارتباط استفاده از ادوات پیشرفته برای شخم و کاشت و برداشت، پیرایش وارتیه های پر محصول و مقاوم به بیماری ها و استفاده از کود شیمیایی در این پیشرفت بیشترین سهم را داشته اند. از آنجایی که دامداری و محصولات دامی در دیم کاری از اهمیت فوق العاده ای برخوردار می باشند، دیم کاری با رشته مرتعداری در ارتباط مستقیم می باشد متأسفانه در مناطق دیم خیز کشور ما در حال حاضر به علت عدم رعایت اصول و نظارت فنی این دو رشته با هم یک حالات رقابت گونه دارند. اما همواره باید در نظر داشت که موفقیت در دیم کاری محتاج به رعایت 5 اصلی اساسی به شرح زیر است:
1-وجود بارش کافی متناسب با نوع محصول و پراکنش زمانی مناسب آن.
2- رعایت اصول فنی و تکنیکی زراعی.
3- استفاده حداکثر از کم ترین مقدار بارش و ذخیره نمودن آب در خاک.
4- انتخاب محصول مناسب با توجه به شرایط فیزیوگرافی و اقلیمی منطقه.
5- مبارزه به موقع و اصولی با آفات
البته افزایش تقاضا برای محصول بیشتر در صورتی رضایت بخش خواهد بود که به محیط خسارت وارد نشود و آن نیز به این امر بستگی دارد که اراضی بر اساس پایداری آنها برای استفاده های مختلف طبقه بندی می شوند.
2-2-2- تخریب خاک:
درک مفهوم تخریب خاک و بررسی دلایل آن بسته به نوع بهره برداری و شرایط منطقه ای متفاوت می باشد . برای تخریب خاک ، تعاریف مختلفی ارائه شده است. تخریب خاک فرسایش و شور شدن خاک را شامل می شود. تخریب ممکن است در بخش فیزیکی؛ شیمیایی یا بیولوژیکی خاک رخ دهد، اما نشان دادن تخریب فیزیکی و بررسی آن در ارزیابی اراضی در مقایسه با سایر تغییرات کیفیت خاک مشکل تر است ولی در هر حال به عنوان یک خطر جدی و وسیع مطرح می باشد. برای تخریب خاک تعاریف مختلفی ارائه شده است. در تعریف یونپا ، تخریب به عنوان کاهش تولید بیولوژیک اکوسیستم مناطق خشک اعم از مراتع ، چراگاه، اراضی دیم و آبی به سبب عوامل ناشی از تغییرات فیزیکی و شیمیایی و یا هیدرولوژیکی مطرح شده است. سازمان ارزیابی جهانی تخریب اراضی ناشی از فعالیت انسانی آن را فرایندی می داند که انسان در آن نقش داشته و موجب کاهش تولید خاک که برای حیات ضروری است می شود و یا خواهد شد. انسزابولس (1993)، دلیل تخریب آب و خاک و شور شدن آن را تحت تأثیر فعالیت های انسانی به از بین بردن جنگل، چرای مفرط، جابه جایی لایه های آب شیرین نزدیک سطح خاک و تغییر مکان آنها با آب های شور زیر زمینی لایه های عمیق تر، استفاده از چوب و بوته برای سوخت در مناطق خشک می داند .
روش های مطالعه فرسایش و تخریب اراضی به طور کلی در سه گروه زیر توسط والینگ (1987)، تقسیم بندی شده است.
1-مطالعات صحرایی.
2-مطالعات طولانی مدت در کرت های آمایشی
3- مدل های فرسایشی خاک
در تحقیق حاضر از مطالعات صحرایی استفاده شده است و برای تعیین و بررسی تخریب خاک از کاهش توان تولید که در واقع خصوصیاتی از خاک است. که در تولید نقش دارند استفاده شده است- این خصوصیات را در سه گروه طبقه بندی می کنند.
1- خصوصیات فیزیکی خاک، شامل وزن مخصوص ظاهری بافت خاک، ساختمان خاکدانه ها، ثبات خاکدانه ها، و چگونگی توزیع منافذ خاک می شود.
2-خصوصیات شیمیایی شامل اسیدته، کربنات کلسیم، فسفر، ازت، نسبت جذب سدیم و شوری می باشد.
3- خصوصیات بیولوژیکی که مهم ترین عامل ماده آلی و هوموس خاک است.
ماده آلی نقش بسیار مهمی در تغییر پارامتر مؤثر فیزیک خاک در توان تولید یعنی ظرفیت نگهداری آب قابل استفاده و وزن مخصوص ظاهری دارد. بر این اساس سعی شد تا در این بررسی به خصوصیات شیمیایی اصلی و بیولوژیکی توجه شود و مطالعات اصلی روی آن صورت گیرد تا بتوان به کمک آنها وضعیت منطقه را برآورد کرده و جلوی تخریب گرفته شود و به توسعه پایدار نزدیک تر گردد؛ چرا که در هر سیستمی دست یابی به توسعه پایدار در گرو دو اصل اساسی است:
1-حداقل بهره برداری از منابع غیر قابل تجدید و افزایش استفاده از منابع قابل تجدید .
2- حداقل تخریب در محیط زیست.
1-3- طرح مسئله ، اهمیت و ضرورت انجام تحقیق:
در حال حاضر دو مسئله ی عمده ی دنیا افزایش جمعیت و تأمین مواد غذایی است . مهاجرت جوامع بدوی به اراضی جدید همراه با اصلاح تدریجی تکنیک های شکار و جمع آوری مواد غذایی در طی چندین میلیون سال با آهنگ رشد کند جمعیت توأم بوده است اما با استقرار کشاورزی که از ده هزار سال پیش صورت گرفته است مشکل اصلی افزایش سریع جمعیت بوده است.نکته ی مهمی که نباید از آن غافل شد این است که در بهره برداری از اراضی و سیستم ها ی استفاده از آن به گونه ای باید عمل شود که به خاک که سرمایه اصلی زندگانی است آسیبی وارد نشود . متأسفانه بر اثر عدم استفاده صحیح از منابع آبی و خاکی همه ساله شاهد افزوده شدن 5/1 میلیون هکتار به سطح بیابان های کشورمان هستیم . در هر دقیقه 200 تن خاک از سطح مزارع ، مراتع و جنگل ها راهی دریاهاو دریاچه ها و پشت سدها می شود. به همین منظور برای بررسی تأثیر کشاورزی بر تخریب اراضی یا اصلاح آن با توجه خاص به دیم کاری ، منطقه ای در رکعت شهرستان ایذه که زراعت قالب آن دیم کاری می باشد انتخاب گردید تا تغییرات رخ داده در منطقه طی سال ها ی مختلف در مورد سطح زیر کشت و عملکرد محصولات مختلف ، وضعیت باران و به ویژه خاک منطقه بررسی گردد و نوع زراعتی را که بیش از بقیه نقش تخریب یا نقش اصلاحی دارد را مشخص کنیم تا بدین طریق کاربری صحیح مشخص شده و جلو تخریب اراضی گرفته شود .
1-4 – اهداف تحقیق :
این تحقفیق به منظور دست یابی با اهداف زیر صورت گرفته :
الف : در منطقه ی مورد مطالعه ،کشاورزی یک عامل منفی در جهت تغییر شرایط اراضی منطقه است .
ب : اگر اراضی در منطقه مورد مطالعه به حال خود رها شوند در جهت جلو گیری از تخریب مفید خواهد بود .
ج : تأثیر عمق شخم بر روی فرسایش پذیری اراضی کشاورزی دیم .
د: تأثیر شیب و جهت اراضی کشاورزی دیم بر روی فرسایش پذیری خاک .
1-5- سوالات تحقیق :
الف : تأثیر عملیات کشاورزی دیم بر تخریب اراضی در منطقه مورد مطالعه چگونه است ؟
ب : میزان فرسایش پذیری اراضی کشاورزی دیم نسبت به قطعات شاهد چگونه است ؟
ج : آیا درجات شیب و جهات شیب مختلف در میزان تخریب اراضی تأثیر گذار می باشد ؟
فصـل دوم
سابقه ی تحقیق و مرور منابع
2-1- مروری بر منابع :
مطالعات انجام شده در رابطه با تأثیرات کشاورزی در تخریب یا اصلاح اراضی توسط دانشمندان و محققان متعددی صورت گرفته است که در زیر به برخی از آنها اشاره می شود:
- شارل لیلن و احمدی ( 1354 ) ، طی تحقیقاتی که انجام دادند، دریافتند که سیاست توسعه کشاورزی فعلی دارای انعکاس معکوس بر روی حفاظت منابع طبیعی است و این سیاست احتیاج به سرمایه گذاری برای آموزش مروجین کشاورزی دارد که امکان می دهد سطح تکنیک پایین کشاورزی فعلی به طور سریع بالا رفته و میزان محصولات زیاد شود و از نظر اقتصادی – اجتماعی نیز قابل قبول می باشد .
-شاهویی ( 1368 ) ، در بررسی فاکتورهای مؤثر در فرسایش خاک در اراضی دیم در ایستگاه حفاظت خاک کوهین به این نتیجه رسیدند که فرسایش نرمال در ایستگاه کوهین در فلات مواج و دشت دامنه ای از مقدار فرسایش تخمین بیشتر است و بیانگر این مطلب است که کشت و کار غلط ، مدیریت نادرست و کاربری نامناسب عامل ایجاد تغییرات نامطلوب در منطقه می باشد.
-نبیی ( 1375 ) ، طی بررسی و مقایسه تولید دیم زارهای کم بازده و رها شده در استان زنجان با مرتع کاری یونجه دیم و مراتع طبیعی به این نتیجه رسیدند که اراضی دیم رها شده با عمق خاک بیش از 30 سانتی متر و محدوده ی ارتفاعی بالاتر از 1800 متر واقع در شیب های 25-13 در صد با رعایت اصول و استانداردهای آماده سازی بستر توجیه اقتصادی مناسبی دارد و راندمان بهره برداری از اراضی دیم رها شده و شیب دار استان را افزایش می دهد . از طرفی کشت یونجه دیم با گندم را به جای تناوب گندم و جو به منظور تأمین علوفه مناسب تر تشخیص دادند .
-مسیح آبادی ( 1377 ) ،طی مطالعاتی برای ارزیابی و تعیین تناسب اراضی بخشی از دشت قزوین برای کشت محصولات گندم ، جو آبی و چغندر قند کلاسه هایی را به شرح زیر طراحی نمودند :
S1 : مناسب بدون محدودیت.
S2 : نسبتاً مناسب با محدودیت کم تا متوسط .
S3 : بحرانی و محدویت زیاد .
N : استفاده آنها مقرون به صرفه نمی باشد.
-پس از ارزیابی تناسب اراضی به روش محدودیت ساده و روش پارامتریک مشخص شد که از کل منطقه مورد مطالعه تنها در بخش کوچکی از منطقه در ناصر آباد و داغلان ، کلاس تناسب اراضی برای چغند قند S2 و گندم آبی S1 برای جوآبی S2 آبی بوده است و در بقیه مناطق کلاس تناسب برای محصولات بحرانی یا نامناسب بوده است .
-جمشیدی ( 1378 ) ،طی مطالعه بر روی تأثیر کشاورزی در بیابان زایی با توجه به شرایط اقلیمی و خاکی و آبی منطقه مورد مطالعه مشخص کرد که کم بودن آبهای سطحی ، شوری آب زیر زمینی ، شوری و قلیایی بودن خاک ، کمبود اراضی جهت آمایش و عدم آگاهی کشاورزان باعث تخریب اراضی می گردد.
-ابطحی ( 1378 ) ، به بررسی روند بیابان زایی و تخریب اراضی در منطقه کاشان پرداخت و با استفاده از تصاویر ماهواره ای و برداشت های صحرایی طبقه بندی اراضی را انجام داد و واحد های کشاورزی شور و اراضی تحت پوشش تپه های ماسه ای را از هم تفکیک کرد و مقایسه آنها در زمان های مختلف 77- 34 نشان داد که از سطح اراضی بدون شوری کاسته شده و بر مساحت شوری متوسط و زیاد افزوده شده است . از طرفی کاهش یک در صدی در مساحت دریاچه نمک کاشان مشاهده شد. از وسعت کشت زارنیز 4/19 درصد کاسته و بخش قابل توجهی از زمین های بایر و مرتع به جنگلهای دست کاشت تبدیل شده است و اراضی تحت پوشش تپه های ماسه ای نیز افزایش مساحت داشته است .
-ملاحسینی ( 1378 ) ، با مطالعه در منطقه سوق ایدنک به این نتیجه رسیدند که به دلیل اعمال مدیریت نادرست از قبیل تبدیل جنگل ها و مراتع شیب دار به اراضی دیم باعث افزایش اراضی با پوشش سنگی می باشد . لذا طرح های حفاظت خاک از لحاظ اولویت اجرا در اراضی مرتعی مشجر ، مرتع به همراه دیم ، سپس اراضی جنگل کم تراکم و اراضی دیم صورت گیرد .
-امین صالح ( 1385 ) ، با استفاده از مناطق فازی اقدام به پهنه بندی شدت بیابان زایی نموده و به این نتیجه رسیده است که روش منطق فازی به ویژه استفاده از عملگر گامای فازی مناسب ترین روش برای پهنه بندی پدیده ها ی مناسب و تهیه نقشه های ذیربط می باشد .
-کاپرتی ( 1979) ، در رابطه با عوامل مهم انسانی در ایجاد بیابان از قبیل چرای دام ، کشاورزی و تغییر کاریری اراضی در آفریقا مطالعاتی انجام داد که نتیجه گرفت سیستم های نامناسب آبیاری عدم استفاده کافی از آب رود خانه ای و مدیریت نامناسب کشاورزی را در ایجاد بیابان مؤثر دانست .
-ناهال ( 1981) ، در رابطه با مدیریت حفاظت و توسعه منابع کشاورزی در سوریه مطالعاتی انجام داد که در نهایت توسعه ی آبیاری غلط را در تخریب بیابان زایی در آن مؤثر دانست .
-هائو و چانگ (1994)، در مطالعه ای تأثیر کود حیوانی را در مقادیر 30 ، 60 ، 90 میلی گرم در هکتار در شرایط دیم و 0 ، 60 ،120 ، 180 میلی گرم در هکتار در شرایط کشاورزی آبی طی دوره ای از سال 1973 تا 1993 بررسی کردند و نتیجه گرفتند که استفاده از کود حیوانی ، باعث افزایش شوری خاک می شود که افزایش شوری در اراضی دیم بیش از اراضی آبی بوده است . به ازای هر تن نمک موجود در کود حیوانی ، میانگین شوری 11080/0 دسی زیمنس بر متر در شرایط دیم افزایش داشته است . آنها نتیجه گرفتند که مصرف بالای کود حیوانی مناسب نیست زیرا باعث شور شدن خاک شود .
-اکبرگ و ریلی ،( 1997) ، به بررسی رشد محصولات مختلف در روی خاک لومی در جنوب شرقی نروژ پرداختند . آنها چهار تیمار کشت با شخم سنتی و کشت با شخم عمیق و کم عمق و حداقل کشت را در نظر گرفتند و کشت سنتی را با بقیه مقایسه کردند . این بررسی بر روی محصولات غلات شامل . vena sativaL ، Triticum aestivmL. ، Hordeum vulgaL ، solanum tubero sumL نشان داد که تولید آنها با رعایت اصول تناوب کشت و آیش 8-2 درصد افزایش داشته است در حالیکه تولید چغندر قند علوفه ای Beta Vulgaris کشت سنتی بیشترین مقدار بود . تولید این محصول در کشت با شخم عمیق نسبت به سایر تیمارها افزایش نشان داد . اسیدیته خاک نیز بررسی شد و مشخص گردید که در کشت سنتی از تمامی تیمارهای دیگر بیشتر بود .
-در مطالعه ای که توسط دماریا و کاسترو ( 1999) ، صورت گرفت سه نوع عملیات کشاورزی بدون کشت ، شخم شیاری و کشت سنتی در سال 1983 در مزارع ذرت و سویا در یک تناوب در سائو پائلو برزیل بررسی شد. در مطالعه مذکور خاک منطقه دوبار به علت کاهش اشباع بازی در سالهای 85 و 94 با محدودیت مواجه شد . خصوصیات خاک در 4 عمق 05/0 – 0 ، 1/0 – 05/0 ، 2/0 - 1/0، 3/0 - 2/0 متر در سالهای 86 و 95 یکسال بعد از محدود شدن خاک تعیین شد . نتایج نشان دادند که در سال 86 با احتمال 95 درصد مقدار مواد آلی ، فسفر و پتاسیم قابل تبادل در عمق 5 0/0 – 0 افزایش یافتند . کلسیم و منیزیم و اسیدیته و اشباع بازی و ظرفیت تبادل کاتیونی در عمق 1/0 – 5 0/0 در تیمار بدون کشت بیشتر از بقیه بود . در افق های پایین تر تغییر معنی داری در اسیدیته خاک اتفاق نیفتاد . تناوب محصول تأثیری در وضعیت مواد غذایی خاک در سال 85 و 86 نداشت اما در عمق 2/0 -0 در سال 86 کشت مداوم ذرت و کشت ذرت در تناوب با سویا به طور معنی داری کاهش فسفر را نشان داد. مقدار ماده آلی در چهار عمق مطالعه شده در همه تیمارها در تمام زمان ها کاهش داشت ولی این تغییرات تأثیری در اختلاف تولید دانه ذرت و سویا نداشت .
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 84 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله بررسی تأثیر عملیات کشاورزی دیم بر تخریب اراضی
