نقش صادرات در اقتصاد ایران با تاکید بر الگوی بخش کشاورزی
چکیده
این مقاله به بررسی الگوی رشد بخش کشاورزی با توجه به عوامل طرف تقاضا می پردازد . در طرف تقاضا چهار عامل اصلی وجود دارد که م یتواند الگوی رشد یک بخش یا کشور را شکل دهد. این عوامل عبارتند از گسترش بازار داخلی، گسترش بازار خارجی یا صادارت، تغییر در ترکیب تقاضا برای محصولات داخلی و وارداتی یا جانشینی واردات و تغییر تکنولوژی . از طرف دیگر تأثیر صادرات بخش های مختلف اقتصاد بر رشد بخش کشاورزی مورد بررسی قرار گرفته است . نتایج حاصله نشان می دهد که رشد بخش کشاورزی از یک طرف عمدتًا وابسته به بازار داخلی و از طرف دیگر، آن قسمت از رشد بخش کشاورزی که مّتکی به صادرات است عمدتًا متأّثر از صادرات بخشهایی مانند صنایع غذایی و نساجی است.
واژه های کلیدی:
بازار داخلی، گسترش صادرات، جانشینی واردات، تغییر تکنولوژی، رشد.
مقدمه
عوامل تعیین کننده ی رشد بخش کشاورزی یا هر بخش دیگری را می توان به عوامل طرف عرضه و تقاضا تقسیم بندی کرد که در این مقاله اثر تغییرات طرف تقاضا بر رشد بخش کشاورزی بررسی خواهد شد. تقاضا و تغییرات آن از جمله ی عوامل مهمی هستند که منجر به شک ل گیری الگوی تولید و رشد بخش های تولیدی می شوند.
گزارش استادیار گروه اقتصاد دانشگاه بوعلی سینا
طرف تقاضا را می توان به عوامل مختلفی تجزیه کر د. یکی از تقسیم بندی هایی که می تواند مبنای مناسبی نیز برای بررسی سیاست های اقتصادی کشور باشد، عبارت است از : ١- تغییر در تقاضای نهایی داخلی یا تغییر در ظرفیت بازار داخلی برای محصولات نهایی ؛ ٢- گسترش صادرات یا گسترش بازارهای خارجی، ٣- تغییر در ترکیب تقاضا برای محصولات تولیدی داخل و محصولات وارداتی که موسوم به سیاست جانشینی واردات است ؛ و ٤- تغییر در تکنولوژی تولید که به صورت تغییر در مبادلات بین بخشی یا به صورت تغییر در تقاضای واسط های بیان می گردد.
در بخش دوم این مقاله به بررسی مدلی می پردازیم که بر اساس آن می توان در چهارچوب جداول داده - ستاده اثرات اجزای تقاضا را بر رشد بخش های تولیدی بررسی کرد. در بخش سوم، مدل مذکور را برای اقتصاد ایران با تأکید بر بخش کشاورزی به کار می بریم. در این بخش نتایج مربوط به بخش کشاورزی را با نتایجِ کل کشور مقایسه م یکنیم. هم چنین اثر صادارت محصولات مختلف را بر رشد بخش کشاورزی محاسبه خواهیم کرد. از آن جایی که در این مطالعه از جدول داده – ستاده استفاده می شود، از جداول داده - ستاده ی سال های ۱۳۶۵ و ۱۳۷۳ استفاده می کنیم که دارای ساختار مشابهی هستند. هم چنین توجه شود آخرین جدول قابل دسترس کشور مربوط به سال ۱۳۷۳ می باشد. از طرف دیگر اغلب مطالعاتی که در کشورراجع به رشد صورت م یگیرد، عمدتًا مبتنی بر رو شهای اقتصاد سنجی هستند ومعمو ً لا از جدول داده - ستاده و به ویژه شیوه ای که در این مقاله به کار گرفته شده است، کمتر استفاده می شود. در حالی که استفاده از جدول داده - ستاده برای تجزیه ی عوامل تعیین کننده ی رشد، در مطالعات خارجی بسیار چشم گیر است. از جمله ی مهم ترین،(Albala, کارهایی که م یتوان به آ نها اشاره کرد، مطالعاتی از قبیل البالا ) 1991هستند (Fujita, و فوجیتا ( 1991 )Duchin, دوچین ( 1988 )Fotela, فوتلا ( 1989
که به تجزیه عوامل طرف تقاضا و تأثیر آن بر رشد اقتصادی می پردازند.
مدل
به منظور بررسی نقش عوامل طرف تقاضا بر رشد بخش کشاورزی از مد ل های داده - ستاده استفاده می کنیم. این الگوها معمو ً لا اثرات مستقیم و غیرمستقیم تغییرات یک بخش را بر بخش های دیگر اندازه گیری می کنند. توجه شود که در ا ین مدل، به عنوان مثال در رابطه با اثر صادرات بر رشد بخش کشاورزی هم اثر مستقیم صادرات محصولات کشاورزی را بر روی رشد بخش کشاورزی نشان م ی دهد و هم اثر غیرمستقیم آن را )که موجب تغییر در بخش های دیگر شده و آن بخش ها نیز با بخش کشاوزری در ارتباط هستند ( نشان می دهد. از طرف دیگر اثر صادارتِ سایر بخش ها بر بخش کشاورزی را نیز نشان می دهد. به عنوان مثال صادرات محصولات صنایع غذایی تأثیر جدّی بر رشد بخش کشاورزی دارد، زیرا مواد اولیه ی آن بایستی از بخش کشاورزی تأمین گردد.
حال یکی از روابط اساسی جدول داده - ستاده را در نظر بگیرید که معمو ً لا در مطالعات کاربردی از آن استفاده می شود. این معادله بیان کننده ی توزیع محصولات ام بین تقاضای واسطه ای و تقاضای نهایی است:
xi تقاضای نهایی برای محصولات آن است yi ام و i تولید کل بخش xi که ام م ی باشد که با استفاده از ضرایب i ام از محصولات بخش j واسطه ای بخش می توان آن را به صورت زیر نوشت:
فرم ماتریسی معادل هی ( ۲) عبارت است از: X = AX +Y (۳ (نیز ماتریس ضرایب A به ترتیب بردار تولید کل و بردار تقاضای نهایی و Y و X که فنی است . حال معادله ی ( ۳) را به تبعیت از فوجیتا( ۱۹۹۱ ) به گون های می نویسیم که از طریق آن بتوان اثر اجزای تقاضای نهایی را بر تولید بررسی کرد . بدین منظور به ترتیب M و E می توان نوشت که Y=D+E-M ابتدا تقاضای نهایی را به صورت نیز تقاضای نهایی داخلی است که شامل D . صادرات و واردات را نشان م ی دهند می باشد. (I) و سرمایه گذاری (G) مخارج مصرفی دولت ،(C) مخارج مصرفی خانوارها ام به i است که برای بخش « نسبت خودکفایی » نشان دهنده ی ui از طرف دیگر متغیر صورت زیر تعریف می شود:
به ترتیب صادرات و واردات بخش mi و ei ، ام i عرضه ی کل بخش zi که بدین ترتیب نسبت خودکفایی بیان کننده ی درصدی از تقاضای داخلی است که تولید داخلی آن را تأمین می کند. اگر واردات برابر با صفر باشد بدیهی است که این نسبت برابر با یک می شود و بیان کننده ی این است که کل تقاضای داخلی با تولید داخلی تأمین می گردد.
با استفاده از رابط هی (۴)i ام به صورت زیر می نویسیم:
که فرم ماتریسی آن عبارت است از
ماتریس قطری است که عناصر قطری آن نسبت های خودکفایی را نشان می دهند. با جایگزاری
) ۶) در ( ۳) و حل آن برای X خواهیم داشت:
می باشد. در رابطه ی ( ۸) چهار جمله وجود دارد کهt مبیّن تغییرات بین سال ۰ و Δ که
یا گسترش بازار داخلی (ΔD) جمله ی اول بیان کننده ی تغییرات تقاضای نهایی داخلی
یا بازار خارجی را نشان م ی دهد . )ΔE( است. جمله ی دوم تأثیر گسترش صادرات
یا بیان کننده ی اثر تغییر در ΔUˆ جمله ی سوم مبیّن تغییر در نسبت های خودکفایی
ترکیب تقاضا برای محصولات داخلی و وارداتی است که موسوم به جانشینی واردات یا اثر تغییرات تکنولوژی را (ΔA) است. جمله ی چهارم نیز اثر تغییر در ضرایب فنی نشان م یدهد.
می باشد، BoΔE از آن جایی که طبق معادله ی ( ۸) اثر صادرات بر رشدِ هر بخش برابر برای بررسی اثرات صادراتِ هر بخ ش بر سایر بخش ها ، رابطه ی زیر را می نویسیم:
رشد بخش کشاورزی ایران
در این قسمت با استفاده از مدل ارائه شده در بخش ( ۲(، اثر عوامل مختلف بربخش کشاورزی را بررسی می کنیم. ابتدا با ب ه کارگیری معادله ی ( 7) چهارگانه ای را که به آن ها اشار ه شد بر رشد بخش کشاورزی بررسی می کنیم وسپس اثر صادرات را بر رشد بخش کشاورزی محاسبه خواهیم کرد . در این جا ازجداول داده - ستاده سال های ۱۳۶۵ و ۱۳۷۳ استفاده می کنیم. توجه شود که ساختاراین دو جدول مشابه با الگوی مرکز آمار ایران است و لذا می توان از آن ها در این مطالعه که نیاز به دو جدول داده - ستاده دارد، استفاده کرد . از طرف دیگر تا زمان انجام این مطالعه، آخرین جدول داده - ستاده ی قابل استناد، جدول سال ۱۳۷۳ است و هنوز جدول جدیدتری تدوین نشده است.
نقش عوامل طرف تقاضا در الگوی رشد بخش کشاورزی
با استفاده از معادله ی ( ۷) و جدول داده - ستاده ی سال های ۱۳۶۵ و ۱۳۷۳ اثرات عوامل مختلف بر رشد اقتصادی بخش کشاورزی محاسبه و نتایج آن در جدول شماره ی ) ۱( خلاصه شده است . همان طور که اشاره شد، اثر عواملی که در این جا بررسی م یشود هم اثر مستقیم و هم اثر غیرمستقیم آ نها را نشان می دهد.
جدول شمار ه ی) ۱(اثر عوامل مختلف بر رشد تولید بخش کشاورزی )درصد – سالانه(
بنابراین در بخش کشاورزی، قسمت عمده ی تغییرات تولید عم ً لا ناشی از بازار داخلی برای محصولات نهایی و واسطه ای کشاورزی بوده است. از آن جایی که بخش عمده ای از محصولات زراعی و باغی به صورت محصولات نهایی از جانب خانوارها مصرف می شود، لذا تقاضای نهایی عامل مهمی برای گسترش محصولات این بخش بوده است . از طرف دیگر، محصولات دامی هم به صورت نهایی(از سوی خانوارها ) و هم به صورت واسطه ای (از طرف بخ ش های تولیدی) استفاده می شود و لذا هم تقاضای نهایی و هم تقاضای واسطه ای نقش درخور توجهی در رشد محصولات دامی داشته اند. اما برای سایر فعالیت های کشاورزی مانند جنگلداری و شیلات، تقاضای واسطه ای نقش اصلی را در رشد محصولات این بخش داشته است، زیرا قسمت عمده ای از محصولات این بخش توسط بخ شهای تولیدی مورد استفاده قرار م یگیرد.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 16 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله نقش صادرات در اقتصاد ایران با تاکید بر الگوی بخش کشاورزی
