فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 39 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
آیا نماز- که عملی تقریبا فردی است- می تواند پیامدهای اجتماعی، مانند تأثیر در تأمین آزادی و عدالت اجتماعی داشته باشد یا نه؟
انجام این پژوهش بدین جهت ضروری است که میان دو امر مهم در اسلام، ارتباط برقرار می کند. این دو مهم عبارتند از «نماز به عنوان ستون دین اسلام» و «برقراری آزادی و عدالت»، هدف اساسی آن.
نماز در تحقق عدالت و آزادی مؤثر است. از آن جا که این تاثیر از طریق محتوای نماز و نقش آن در یادآوری قیامت و ایجاد ملکه عدالت و...است؛ به نظر می آید، هر چه اهتمام به نماز و توجه به معانی آن بیشتر باشد، تأثیرِ یاد شده فزونی یابد.
روش برگزیده برای اثبات این فرضیه، روش اسنادی با استفاده از منابع مکتوب، فیش برداری از آن ها و سپس تجزیه و تحلیل عقلی می باشد.
نماز در لغت به معنای پرستش و بندگی، و در اصطلاح فقه عملی عبادی با اجزاء و شرایط خاص است. عدالت، از عدل گرفته شده و به معنی راستی، درستی و دادگری می باشد. آزادی در زبان فارسی به معنای خلاص، رهایی، قدرت انتخاب و.....به کار می رود.
آزادی و عدالت از مفاهیمی هستند که برداشتهای متفاوتی ازآن دو می توان داشت. در پژوهش حاضر آزادی و عدالت در علم حقوق و اجتماع می باشد؛ و مراد از آن،عدالت و آزادی مورد نظراسلام است؛ البته گاه از عدالت فردی و آزادی معنوی به عنوان ملکه ای نفسانی و واسط در ایجاد عدالت و آزادی، سخن رفته است.
نماز یکی از مناسک دینی است، لذا مطالعۀ نظری رابطه میان نماز(متغیر مستقل) بامتغیرهای وابسته(آزادی و عدالت)، نیازمندِ نیم نگاهی به دین و کشف امکان وجود کارکردهای اجتماعی برای دین و سبک خاص آن، نماز، می باشد.
مهم ترین پیامدهای اجتماعی دین، حفظ همستگی و وفاق اجتماعی، تقدیم منافع مهم جمعی بر منافع شخصی، اعتراض به وضع موجود و دعوت به وضع مطلوب و کنترل افراد جامعه، می باشد. این کارکردها در تحقق آزادی و عدالت اجتماعی مؤثرند.
رابطۀ میان دین و عدل از آیات و روایات نیز به دست می آید. امر به قسط و عدل در آیۀ 29 سورۀ اعراف، و برابر و برادر انگاری مسلمانان، یکی از دو خصلت اساسی سیستم دین، در دیدگاه امام علی(علیه السلام) از این نمونه آیات و روایات می باشند.
مهمترین اثر نماز از منظر قرآن بازدارندگی از فحشا و منکر است. نماز، انسان را به یاد حضور خداوند می اندازد و بدین سان بهترین بازدارنده از کارهای ناشایسته می باشد. این بازداری بسته به رعایت شرایط نماز و کیفیت اقامۀ آن، دارای مراتب است. هر چه روح نماز بیشتر بر زندگی حاکم باشد، این نقش قوی تر خواهد بود.
از دیگر سو، نقطۀ مقابل عدالت و آزادی- یعنی ظلم، جور و ....- از مصادیق بارز منکر می باشد؛ و عقل سلیم و شارع مقدس آن را ناپسند شمرده اند. بدین روی نماز ما نفی ظلم و جور، در تحقق عدالت و آزادی مؤثر می باشد.
افزون بر دلایل نقلی، می توان بر وجود رابطه میان متغیر مستقل و وابسته، نمونه هایی عینی نیز یافت. پیامبراکرم(ص) و حضرت علی(ع) هم برترین نمازگزارانند و هم پرتلاش ترین افراد در راه تأمین عدالت و آزادی و پای بندترین افراد به اصول آن.
فرضیۀ تحقیق با تحلیل عقلی نیز اثبات پذیراست. نماز آزادی را با رفع موانع فرا روی آن، تأمین می کند. استبداد مهمترین مانع آزادی است. استبداد نظامی دارد که در اثر عملکرد دو طرف ایجاد شده است: رأس نظام و مردم تحت سلطه.
بنده به دنبال کسب رضای مولا است نه کسب قدرت نامشروع. این روح در ذکر «ایاک نعبد» به خوبی جلوه گر است. دیگر اینکه نمازگزار در نماز پیشانی خود را بر خاک مذلت در برابر معبود می ساید؛ و این خشوع و تواضع است که ریشۀ غرور را می خشکاند.
سوم اینکه نماز دارای اذکاری است مانند: «مالک یوم الدین»، «قل هو الله احد»، این اذکار اقرار به صاحب اختیاری و مالک تام بودن خداوند و قبول همۀ مراتب توحید از جمله توحید در حاکمیت اوست و با کسب قدرت نامشروع ناسازگار می باشد. افزون به آن ضمایر جمع در پاره ای از قرائات نماز، فرد را از خودبینی، خود گرایی و انحصار طلبی خارج می سازد.
موانع مربوط به سلب شوندگان یا محرومانی از عدالت و آزادی، عبارتند از: خصوصیات شناختی مانند جهل، نادانی و عوامل روانی مانند ترس و ذلت پذیری و نداشتن روحیه صبر و مقاومت. اهتمام شارع نسبت به نماز با تفکر و تدبر در آن، نمازگزار را واجد شخصیت تفکر دهنده می سازد؛ فرد دارای این ویژگی، آمادگی بیشتری نسبت به شناخت حقوق اجتماعی، سیاسی خود و جامعه دارد.
محتوای نماز قدرت را تنها ازآن خدا می داند و خداوند را واحد مالک و قادر مطلق معرفی می کند. بنابراین نمازگزار بر او تکیه می کند و دیگر جایی برای ترس و پذیرش ذلت و حاکمیت غیر، در روح خود باقی نمی گذارد.
تأثیر نماز در تحقق عدالت اجتماعی از دو طریق دیگر نیز تصور پذیر است:
یکم: نماز عامل ایجاد عدالت فردی است و عدالت فردی در مردم و کارگزاران، مهمترین شرط تحقق عدالت اجتماعی است.
دوم: دو پایۀ مهم عدالت اجتماعی، توازن اجتماعی و تکافل عمومی است. نماز در ایجاد توازن به وسیلۀ شرط هایی چون غصبی نبودن مکان، لباس و ...تاثیر گذار است. تکافل عمومی نیز از طریق ضمایر جمع در خواست ها و دعاها و اوراد نماز و همچنین نماز جماعت، صورت می بندد.
به اختصار می توان گفت که از یک سو اصلی ترین مصداق عدالت و آزادی در رعایت همۀ حقوق دیگران جلوه گر است. از دیگر سو، مهمترین شرط رعایت حقوق دیگران، کنترل درونی است. نماز به عنوان برترین عبادت، در ایجاد این عامل بسیار مؤثراست.
بنابراین از یک طرف نماز نقش به سزایی در تأمین آزادی و عدالت اجتماعی دارد و از طرف دیگر، بدون اعتقاد به خداوند و بندگی او و کنترل درونی، تحقق نمی یابد. کنترل درون نیز بدون اقامه نماز، ناقص است.
باید دانست که «نماز»، تنها در بعد روحی، تأمین کننده «امنیت فردی» نمی باشد بلکه «امنیت فردی» آدمی را در بعد جسمانی نیز تأمین مینماید، زیرا بخشی از مقوله «امنیت فردی» وابسته به جسم و بدن مادی انسان است. درست است که مهمترین جنبه این موضوع، همانا بعد روحی و روانی آن میباشد، ولی آنچه مسلم است «امنیت جسمانی» که عبارت است از «سلامت وپاکیزگی ظاهری» نیز دراین جهت بی تأثیر نمی باشد و «نماز» دراین جهت نیز منشأ اثر بسیاری میباشد.
انسان نمازگزار،برای آنکه از عبادت خود بهره کافی برده باشد، خود را مقید به رعایت اصول بهداشتی می داند، از استعمال و استفاده مسواک و تمیزکردن دندان ها و دهان غفلت نمی کند چرا که می داند:
«از حضرت رسول(ص)، منقول است که دو رکعت نماز که با مسواک باشد بهتراز هفتاد رکعت نماز که بی مسواک باشد.
او برای هر نماز و به هنگام ایستادن دربرابر خداوند، موهای سر را آراسته کرده و شانه می کند زیرا:
«درحدیث حسن از امام موسی کاظم(ع) منقول است. درتفسیر آیه کریمه «خذوا زینتکم عند کل مسجد» یعنی بگیرید زینت خود را نزد هر مسجدی، حضرت فرمود: از این زینت است شانه کردن پیش از هر نمازی»
نمازگزار حقیقی به هنگام نماز بوی خوش و عطر استفاده می کند زیرا:
«از حضرت امام جعفر صادق(ع) مروی است که: نماز کسی که خوشبو باشد بهتر است از هفتاد نماز که بی بوی خوش باشد.»
و علاوه براین ها، او برای هر نماز ناگزیر از وضوساختن و در موارد لزوم غسل نمودن است، جامه های پاکیزه بر تن می کند و با لباسی آلوده و بوی ناک، به نماز نمی ایستد. خود را مقید می داند به گرفتن و چیدن ناخن ها و زدودن موهای اضافی از بدن، چرا که این همه در ازدیاد پاداش نماز دخیل بوده و راه وصول به قرب پروردگار را هموارتر می سازد و درنتیجه تقید به چنین امری است که نمازگزار «امنیت فردی» خود را در بعد جسمانی نیز تأمین نموده و بالمآل «نماز»، جسم و جان او را در حصاری از امنیت و آسایش قرار می دهد. و براستی برای تأمین «امنیت فردی» افراد در جوامع بشری چه عاملی را می توان نامبرد که برتر از «نماز» باشد؟
نقش نماز در تأمین «امنیت اجتماعی»:
بدون شک امنیت اجتماعی، در تمامی جوامع بشری همواره از جانب کسانی تهدید شده و مختل گردیده است که شخصیت فردی آنها بنابه علل گوناگون مورد اهانت واقع شده و در نتیجه «کرامت نفس» خود را از دست داده اند. چنین افرادی که نفش و شخصیت آنها لگدکوب گردیده و دیگر عزت و کرامتی برای خود قائل نیستند، از دست زدن به انواع و اقسام بزهکاری ها و جرم و جنایت های اجتماعی، ابایی نداشته و احساس شرمساری نمی کنند و به همین دلیل جامعه از شر آنها ایمن نخواهد بود، همچنانکه در سخن حکیمانه ای که از پیشوای دهم شیعیان امام هادی علیه السلام نقل شده می خوانیم: «من هانت علیه نفسه فلا تامن شره: کسی که خود را حفیف و خوار می داند و در باطن، احساس پستی و حقارت می کند از شر او ایمنی نداشته باش.»
و اما نقطه مقابل این مسئله یعنی «ذلت نفس»، «کرامت نفس» و احساس عزت نمودن است که آدمی را از هرگونه گناه فردی و اجتماعی مصون می دارد، همانگونه که امیر مؤمنان علی (ع) در کلامی آسمانی می فرماید:
«من کرمت علیه نفسه لم یهنها بالمعصیه : آن کس که بزرگی و کرامت نفس خود را باور دارد هرگز با پلیدی گناه ، پست و موهونش نمی کند.
از آنچه گفته شد، این نتیجه حاصل می شود که برای برقراری «امنیت اجتماعی» یکی از راهکارهای اساسی و مهم، آن است که عوامل عزت آفرین و کرامت بخش را شناسایی و تقویت نموده تا افراد جامعه با تمسک و عمل به آنها از چنان کرامت نفسی برخوردار شوند که ارتکاب گناه حتی در خلوات و پنهانی برای آنها امری دشوار و هراسناک جلوه کند و بدین ترتیب انسانی که از چنین «تربیت الهی» برخوردار شد هرگز نه در عرصه زندگی فردی و نه در عرصه زندگی اجتماعی، تهدیدی برای «امنیت و آسایش» خود و جامعه نخواهد بود. و در این راه یعنی مسیر «کرامت بخشی» به نفوس انسان ها، بدون شک، یکی از مهمترین عوامل و راهکارهای قابل توجه که در عین حال هیچگونه هزینه ای را دربرندارد، امر مقدس و عظیم «نماز» می باشد. چرا که نماز در واقع حلقه اتصال انسان با وجودی عظیم الشأن و بی نهایت بنام خداست که یکی از مهمترین اسامی و صفات او «کریم» است بمعنی بزرگوار، و کسی است که به مصداق آیه شریفه «فان العزه لله جمیعاً: تمامی عزت از آن خداست» دارنده تمامی مراتب عزت می باشد، و یقیناً انسانی که با او سر و کار پیدا کرد، رنگ و بوی خدایی به خود می گیرد و «کریم» می گردد و «عزیز» می شود و چون چنین شد هرگز نفس کریم و عزیز خود را با گناه نمی آلاید و جامعه از جانب او در امن و آسایش قرار خواهد گرفت.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 39 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله نقش نماز در رعایت حقوق فردی ، اجتماعی و خانوادگی
