بیان مسئله
طرح های جامع شهری که بر اساس الگوی برنامه ریزی عقلی استوار بود در عمل با عوارض منفی بسیاری روبرو بوده است، این گونه طرح ها از سال 1960 به بعد در آمریکا و اروپا با انتقادات وسیعی روبرو گردید و حرکتی رو به زوال را طی کرد، مواردی نظیر انتقادات نظری، انتقادات اجتماعی و فرهنگی، انتقادات سیاسی و اقتصادی و انتقادات طراحی و معماری نسبت به طرح های جامع مطرح بود. به تدریج برنامه ریزی ساختاری- راهبردی توانست به عنوان گزینه ای مناسب جانشین طرح های جامع شود، برنامه ریزی ساختاری – راهبردی از تلفیق برنامه ریزی استراتژیک و برنامه ریزی ساختاری به وجود آمده است. برنامه ریزی استراتژیک درکشور آمریکا نضج گرفت .
این نوع برنامه ریزی ریشه در مفاهیم نظامی دارد و اصول آن از علوم مدیریت و بازرگانی اخذ شده است. در دهه 1950 برنامه ریزی استراتژیک در سازمان ها مورد استفاده قرار می گرفت . اتفاقات و حوادث سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی بر تفکر استراتژیک اثرگذار بود، به طوری که در دوران مختلف شاهد تغییرات گسترده ای در برنامه ریزی استراتژیک هستیم. به تدریج برنامه ریزان شهری تفکر استراتژیک را به عنوان گزینه ای مناسب مورد توجه قرار دادند . دلیل این موضوع رویکرد انعطاف پذیر برنامه ریزی استراتژیک و کارائی آن در حل مشکلات شهری می باشد. از طرفی برنامه ریزی ساختاری که بر رویکرد سیستمی استوار بود از سال 1965 در انگلیس بر اساس الگوی ساختاری محلی به وجود آمد و توانست جایگزین طرح های جامع شود.
اهمیت موضوع
حل مشکلات شهری در گرو استفاده مناسب از روش های برنامه ریزی شهری می باشد و برنامه ریزی صحیح یکی از ملزومات غیر قابل انکار در زمینه رسیدن به اهداف شهری می باشد . در مواردی که روش برنامه ریزی بر پایه های علمی استوار باشد ، موفقیت قابل دسترس است. تغییر الفاظ در برنامه ریزی به خودی خود نمی تواند کارساز باشد. اگر برنامه ریز استفاده از روش های جدید را فقط در حد ذکر عناوین بداند و از لحاظ محتوایی از روش های قبلی پیروی کند مشکلات شهر حل نخواهد شد. توجه به مسائل روز افزون شهری و موارد مختلف اثر گذار و اثرپذیر بر شهر ، برنامه ریز را وادار می کند به تعمق بیشتری در زمینه استفاده از روش های مناسب بپردازد .
اهمیت انتخاب روش صحیح برنامه ریزی بسیار زیاد است ، تا حدی که می تواند مسیر زندگی ساکنین شهر را تغییر دهد در صورتی که روش های کارا و اثر بخش انتخاب نشود امکان انحرافات اجتماعی ، اقتصادی و کالبدی افزایش می یابد و آینده نسل های بعدی را تباه می سازد . یک انتخاب مناسب ضمن دمیدن روح پیشرفت و تعالی در جامعه، باعث ایجاد مشارکت و همدلی بین ساکنین شده و آینده روشنی را نوید می دهد. برنامه ریزی استراتژیک به عنوان روشی که از لحاظ محتوایی و اجرایی با شرایط فعلی جوامع امروزی سازگاری دارد به عنوان جایگزین مطرح است . ماهیت سیال برنامه ریزی استراتژیک و روند گام به گام تهیه طرح اجازه تغییرات و تصحیحات را در موقع مناسب به تیم برنامه ریزی می دهد به طوری که آنان قادر خواهند بود از تمامی ظرفیت های ممکن بهره برداری کنند. بررسی تجارب کشورهایی که در این زمینه موفق بوده اند بسیار مهم قلمداد می شود .
فهرست مطالب
مقدمه
فصل اول : چارچوب تحقیق
1- 1 بیان مسئله........................................................1
2-1 اهمیت موضوع...........................................................2
3- 1 اهداف تحقیق.............................................................3
4-1 سوالات تحقیق..................................................3
5-1 روش تحقیق......................................................4
6-1 محدودیت های تحقیق.......................................5
7 – 1 فرآیند مطالعاتی تحقیق...................................6
فصل دوم : بررسی سیر تحولات برنامه ریزی شهری و طرح های ساختاری – راهبردی
1 - 2 دوران برنامه ریزی جامع..........................................8
1 -1 -2 ویژگی های برنامه ریزی جامع............................10
2-1 -2 مشکلات طرح های جامع شهری.........................11
2- 2 رویکرد سیستمی و فرا یندی...................................14
1-2 – 2 انواع فرایند سیستمی...........................................15
2-2 – 2 برنامه ریزی سیستمی.........................................15
3-2 – 2 طرح های ساختاری .................................16
3 – 2 دوران برنامه ریزی دموکراتیک......................17
4 – 2 برنامه ریزی استراتژیک..................................19
1 – 4 – 2 سطوح مختلف برنامه ریزی استراتژیک...19
2– 4 – 2 مراحل تحول برنامه ریزی استراتژیک.............21
3– 4 – 2 برنامه ریزی استراتژیک در شهر سازی...........22
4– 4 – 2 ویژگی های رویه استراتژیک در برنامه ریزی شهری....................................................22
5 – 4 – 2 تصمیم سازی و تصمیم گیری در برنامه ریزی استراتژیک .....................................23
5– 2 رویکرد جدید به برنامه ریزی کاربری زمین در برنامه ریزی ساختاری – راهبردی.........25
1 – 5 – 2 موضوعات جدید در برنامه ریزی کاربری زمین.....................................................25
2– 5 – 2 روش های توزیع و تقسیم کاربری ها.......26
3– 5 – 2 راهبردهای اساسی در برنامه ریزی کاربری زمین.....................................................27
4– 5 – 2 رهنمودهای اساسی در برنامه ریزی کاربری زمین........................................................29
5 – 5 – 2 سابقه طرح های ساختاری راهبردی در ایران .........................................................30
6 – 5 – 2 خلاصه شرح خدمات طرح های ساختاری راهبردی ..............................................31
7 – 5 – 2 انتقادات به شرح خدمات طرح های ساختاری راهبردی از لحاظ فرم و محتوی...31
7 – 5 – 2 نتیجه ...............................................32
فصل سوم: بررسی تجربیات جهانی( چارچوب نظری)
1 – 3 طرح های استراتژیک شهری آمریکا.................33
1 -1 – 3 برنامه استراتژیک شهر اسپرینگ بورو..........34
2-1 – 3 برنامه استراتژیک شهر اوانستون....................40
3-1 – 3 برنامه استراتژیک شهر اشبورو......................49
4-1 – 3 شهر دالاس..................................................52
5-1 – 3 شهر بلویو...........................................................54
2 – 3 طرح های استراتژیک شهری استرالیا و کانادا.................56
1 – 2 – 3 طرح استراتژیک شهر لاتروب........................57
2 – 2 – 3 طرح استراتژیک شهر گراند پرایر............62
3– 3 طرح های ساختاری کشور انگلستان......................62
1 – 3 – 3 شهر ناتینگهام..........................................63
2 – 3 – 3 طرح ساختاری لستر..............................65
فصل چهارم : بررسی نمونه موردی(شهرقم)
1 – 4 روش تحقیق ........................................96
1 -1 – 4 انتخاب شهر قم به عنوان نمونه موردی ………………………………….96
2-1 – 4 روش گرداوری مطالب ………………………………………………. 97
3-1 – 4 ابزار گرداوری اطلاعات ………………………………………………97
4 -1 – 4 انتخاب معیارهای ارزیابی……………………………………..…...97.
5 -1 – 4 معیارهای ارزیابی برگرفته از تجربیات جهانی …………….....…...………97
6 -1 – 4 روش تجزیه تحلیل اطلاعات …………………………………………98
2 – 4 شناسایی شهر قم......................................................98
1 -2– 4 تاریخچه شهر قم................................................99
2 -2 – 4 علل پیدایش شهر قم.......................................100
3 -2 – 4 محله های شهر قدیم.....................................100
4 -2 – 4 ویژگی های جغرافیایی...................................101
5 -2– 4 عوارض توپوگرافی.........................................103
6 -2 – 4 طرح های شهری قم.......................................104
7 -2 – 4 محورهای ارتباطی شهر قم.............................105
8 -2 – 4 توزیع عناصر اصلی شهر.................................107
3 – 4 روش شناسی در طرح ساختاری – راهبردی قم...107
1 -3 – 4 تدوین راهبرد ، سیاست ها و اقدامات گروه های مطالعاتی...109
2 -3 – 4 روند مطالعاتی طرح.......................................110
3 -3 – 4 اهداف کلان............................................113
4 -3 – 4 اهداف خرد.....................................................113
5 -3 – 4 راهبردها و سیاست ها.....................................113
6 -3 – 4 نتیجه ارزیابی راهبردها...........................115
4 – 4 تدوین طرح ساختاری..................................116
1 – 4 – 4 الگو و طراحی کلی ساختار و پیکر بندی شهر........116
2 – 4 – 4 الگوی تقسیمات شهری .......................119
3 – 4 – 4 الگوهای دیگر طرح ساختاری...............122
4 – 4 – 4 ارائه طرح ساختاری شهر......................125
فصل پنجم : نتیجه گیری
1 – 5 پاسخ به سوال تحقیق...........................................128
1 – 1 – 5 مقایسه سیر نتیجه گیری از اهداف وسیاست ها به اقدامات.....131
2 – 1 – 5 مقایسه محورهای مطالعاتی و موضوعات تمرکز.........133
3– 1 – 5 موضوع اجرا ، نظارت و مشارکت عمومی...133
4– 1 – 5 مغایرت مراحل و نتایج طرح ساختاری راهبردی قم...............134
5– 1 – 5 مقایسه نقشه های طرح قم و شهر نمونه..........................138
6– 1 – 5 نتیجه....................................................149
2 – 5 ارائه پیشنهادات .....................................................149
پایان نامه ارزیابی فرآیند تهیه طرح های ساختاری راهبردی (نمونه موردی شهر قم)
