اخلاق کاربردی نام رشته ای نوپا در مجامع علمی غرب است که محدوده فعالیت خود را حوزه های خاصی از زندگی فردی و اجتماعی انسان قرار داده و با تطبیق استدلالها اصول و ارزشها، و در حوزه های اخلاقی، به ارزش گذاری آنها می پردازیم. در متون اخلاقی اندیشمندان مسلمان نیز رگه های عمیقی از این رشته علمی یافت می شود .
یکی از بخشهای مهم معارف قرآن، بخش مربوط به اخلاق است. اخلاق در قرآن اهمیت فراوانی دارد و در آیات و روایات متعددی، محور اصلی آن، این تزکیه نفس به عنوان یکی از مهمترین اهداف نزول قرآن و بعثت پیامبر اسلام مطرح شده است.
اخلاق با ملکات نفسانی، تزکیه و تهذیب نفس، اعمال و رفتار فردی و روابط اجتماعی انسان ارتباط عمیق دارد. روابط میان انسان با خدا را تنظیم میکند، روابط میان اعضاء جامعه را سامان می دهد، فرد و جامعه را به رستگاری و کمال می رساند و در یک جمله، در زندگی و سرنوشت فردی و اجتماعی انسان نقش عمیق و گسترده دارد.
در این مقاله معنی و مفهوم اخلاق و ابعاد مختلف آن بررسی شده است.
2- انسان موجودی است مختار
اصولاً، خود سازی و تزکیه و تهذیب اخلاق وقتی برای انسان میسر است که معتقدیم به توانایی خود در بدست آوردن کملات و ارزشهایی باشد و اگر گمان کند که تلاشهایش بی فایده و در تکامل او و تغییر سرنوشتش بی تأثیر است ، جایی برای تزکیه و تهذیب وی باقی نخواهد ماند، چرا که اگر انسان در کارهایش مجبور باشد و اختیاری در ساختن سرنوشت خود نداشته باشد دیگر امر و نهی وی که باید چنین کنی و نباید کنی و مطرح کردن باید و نباید برای او بی معنا خواهد بود.[1]
البته درباب توحید ثابت شده که همه کارها استقلالاً از خداست و قرآن حتی در آیاتی در زمینه اخلاق هم این حقیقت را گوشزد کرده که این خداوند است که انسان را هدایت می کند در آیه 56 سوره قصص می فرماید:این تو نیستی که هر که را دوست داشته باشی هدایت کنی بلکه خداوند هر که را خواست هدایت می کند و نسبت به هدایت یافتگان دانا تر است و یا در آیه 7 سوره حجرات می فرماید : بلکه خداوند ایمان را محبوب شما قرار داد و در دل شما زینتش بخشید و کفر ومنسوخ و نافرمانی را نزد شما زشت گردانید.
و همه چیز را تا آفرینش که پاداش و نتایج افرادی بر آن مترتب می شود به خدا نسبت می دهد ولی در جای خودش مطرح شده است که این حقایق هیچ گاه به معنای نفی اختیاراز انسان نسیت، چرا که فاعلیت الهی در طول فاعلیت انسانی بوده و معارض با آن نیست تا آن را نفی کند. به هر حال مردمی که سروکار با دین خداوند دارند به یک سری عوامل مادی نظیر قانون و وراثت، جبر محیط، جبر تاریخ که کم و بیش بر زبانهای جاری است تمسک می جویند ولی در حقیقت همه اینها بهانه هایی است که خود را به وسیله آن تبرئه می کنند. چون انسان مایل نیست در پیشگاه وجدان خود و یا حداقل در پیش دیگران گناهکار باشد.
چنانکه برای بعضی از مؤمنین و متدینین نیز که تعالیم اسلام را درست نمی شناسند و حقیقت آن را درک نمی کنند و در فهمیدن معنی قضا و قدر و یا مفهوم توحید افعالی و امثال اینها خرافات و اغرافاتی پیدا می شود. بعضی ها گرایش صوفی مآبانه پیدا نموده و از زیر بار سنگین تکالیف اجتماعی شانه خالی می کنند. آری این کج اندیشی ها و افکار غلط، خواه در بُعد مادی یا الهی اینگونه در اعمال و رفتار انسان تأثیر چشمگیری دارد.
در بررسی نظام اسلام، بیش از هر چیز باید بر اختیار انسان تکیه کنیم و در فهم معارف اسلام، توحید، قضا وقدر ودیگر معارف که سهل انگاری در آنها ممکن است خسارت بار و انحراف آور باشد، کاملاً دقت کنیم.
3- معنا شناسی اخلاق و علم اخلاق
مطالعات و پژوهش های اخلاقی، از دیر باز مورد توجه محققان و پژوهشگران رشته های مختلف علمی، به خصوص فلاسفه بوده است. تا کنون در این زمینه آثار فراوان و ارزشمندی از ناحیه متفکران حوزه اخلاق، با رویکردها و نگرش های متفاوت به رشته تحریر در آمده است.[2]
دانلود تحقیق معناشناسی و جایگاه اخلاق کاربردی
