نوع فایل: word
قابل ویرایش 225 صفحه
چکیده:
خلیج فارس مهمترین منطقه دنیاست. قرنهای مدیدی کوششهای نیرومندترین قدرتهای منطقه ای و جهانی برای تضمین صلح و امنیت در این منطقه، نقطه ضعفهای مداومی داشته اند. این رساله پژوهشی است در حوزه امنیت خلیج فارس، که به بررسی چارچوبهای امنیتی خلیج فارس در فاصله سالهای 1990-1970 پرداخته است. طی این تحقیق دلایل ظهور، نحوه عملکرد، و علل سقوط طرحهای امنیتی در این منطقه، در سه سطح تحلیل؛ داخلی، منطقه ای، و بین المللی بررسی می شود، تا زمینه تحلیل، تصحیح، تجویز، و تجهیز سیاستهای معطوف به امنیت در این منطقه فراهم شود، همچنین سناریوهای بدیل در این زمینه ارایه شده است تا امکان اجماع بر سر الگوی خاص افزایش یابد و عدم توافق در این زمینه باعث تسری بحران به سایر حوزه های سیاست بین الملل نشود، چرا که هدف این قبیل پژوهشها در زمینه امنیت، تئوریزاسیون و توجیه جنگها و تعارضات بر سر منافع در عرصه بین المللی نیست(و نباید باشد)، بلکه کوشش در جهت مدیریت بحران و حل آن به شیوه ای واقع بینانه و امکانپذیر است.
برای رسیدن به منتهای این مقصود، در این تحقیق بررسی گردید که چون کشورهای حوزه خلیج فارس هر کدام از نظر درونی پیشاساختاری بوده و با بحرانهای داخلی مواجه هستند، و از نظر منطقه ای نیز با انبوهی از منافع متضاد، رقابتها و شکافها نسبت به واحدهای اطراف خود روبرو هستند، و همچنین با دیدگاهها و اهداف و تلقی متفاوتی از مفهوم تهدید دور هم جمع می شوند و این امر هم ناشی از یک ضرورت فوری است، به همان میزان که فهم و تلقی آنها از تهدید و خطر بر اثر فروکش کردن تب بحران تغییر می یابد سیستم به فروپاشی نزدیک می شود و ایجاد یک سیستم امنیتی منطقه ای موفق را مشروط به شناسایی دقیق خطرات و منابع ناامنی در منطقه توسط بازیگران ذینفع در چارچوب امنیت خلیج فارس می دانیم، و از این رو نقش غالب در شکل گیری طرحهای امنیتی در این منطقه را به نیروهای فرامنطقه ای مداخله گر در سیستم و به طور مشخص آمریکا، محول نموده است و منحنی تحول، ظهور و سقوط نظامهای امنیتی بدیل در خلیج فارس در فاصله سالهای 1990-1970 با محوریت«نظریه هژمون»رقم خورده است.
مقدمه:
خلیج فارس همواره در طول تاریخ خود جاذبه هایی داشته است که مورد توجه دیگران قرار می گرفت. این جاذبه ها در طی تاریخ متغیر بوده است. زمانی که تجارت و بازرگانی در رأس اولویت های دیگر کشورها بود خلیج فارس آنقدر ثروت و بازار مصرف داشت که مورد طمع دیگران قرار گیرد و سپس اروپائیان را یکی پس از دیگری روانه منطقه سازد و بعضی کشورهای منطقه خلیج فارس را صحنه تاخت و تاز و رقابت برای تسلط بر منطقه قرار دهند.
کشف ثروتهای بیکران و افسانه ای هند اهمیت خلیج فارس را دو چندان کرد و این بار علاوه بر موقعیت تجاری و بازرگانی خود، خلیج فارس به یک موقعیت استراتژیک و معبر آسان دسترسی به هند و حفاظت از آن تبدیل گشت. تا جائیکه بخشی از دوران طولانی رقابت ها در منطقه خلیج فارس بخاطر حفاظت و امنیت شبه قاره هند بود.
در طی نیمه دوم قرن 19 عامل دیگری بر اهمیت خلیج فارس افزود و بار دیگر نظر همگان را متوجه این منطقه ساخت. این عامل کشف ذخائر عظیم نفتی از یک طرف و وابستگی روز افزون دنیای صنعتی به این ماده حیاتی از طرف دیگر بود به طوری که تمامی دنیا را درگیر موضوعات امنیتی خلیج فارس کرد و همچنان که وابستگی به نفت بیشتر می شد حساسیت نسبت به تحولات و حتی سیاست گذاریها در این منطقه بیشتر می گردید.
این وابستگی زمانی روشنتر می گردد که بدانیم خلیج فارس با 565 میلیارد بشکه ذخائر نفتی، 63% کل ذخائر شناخته شده نفتی را در دل خود جای داده است. خلیج فارس علاوه بر نفت به لحاظ ذخائر گازی نیز دارای اهمیت است؛ به طوری که دارای7/30 تریلیون متر مکعب ذخیره گازی است که معادل 5/28% کل ذخائر کشف شده گاز طبیعی جهان است.
تحولات دنیا در دوران کنونی بر ارزش منطقه روز بروز می افزاید و این تحولات را می توان اول در زمینه جانشینی انرژی مورد بحث قرار داد. باید گفت دنیا تا کنون به یک جایگزین ارزان که توان رقابت با نفت را داشته باشد دست نیافته است و لااقل تا چند دهه دیگر چنین خواهد بود. دوم اینکه در زمینه تناسب بین رشد جمعیت و میزان کشف انرژی، این تناسب هر چه بیشتر به زیان انرژی پیش می رود به طوری که سالانه حدود 80 میلیون نفر به جمعیت دنیا افزوده می شود و این افزایش جمعیت به معنای افزایش مصرف انرژی است، و افزایش انرژی با نرخ رشد جمعیت حتی با تکنولوژیهای پیشرفته غیر قابل تصور است. سوم اینکه این ماده حیاتی در بقیه جاهای دنیا به سرعت در حال اتمام است و یا اینکه هزینه کشف و استخراج آن بسیار بالاست، در حالیکه در منطقه خلیج فارس این ماده نفتی به وفور و به آسانی بدست می آید و همین عامل علاقمندی به دسترسی به منابع نفتی منطقه را افزایش می دهد.
در نتیجه عوامل فوق امروزه امنیت خلیج فارس به دلمشغولی اصلی تولید کنندگان و مصرف کنندگان نفت تبدیل شده است و همین امر باعث شده تا تلاشهای زیادی برای ایجاد یک سیستم امنیتی در خلیج فارس که مساوی با دسترسی آسان، مطمئن، و با قیمت مناسب به نفت است صورت گیرد. هر چند که این ثبات در مواردی به زیان تولید کنندگان و یا حتی به بهای دخالت در امور داخلی آنها تمام شده است. هدف این تحقیق بررسی تلاشهایی است که از دهه 70 م. تا زمان حال برای ایجاد سیستمهای امنیتی در منطقه صورت گرفته است. در این بررسی سعی شده است بنا به موقعیت و شرایط زمانی عوامل دخیل در امنیت خلیج فارس روشن گردد و در این راستا نقش عوامل داخلی و خارجی دخیل در امنیت و در حقیقت گستره موضوعات امنیتی خلیج فارس روشن گردد. با این هدف که نقش عوامل فرامنطقه ای و ارتباط آنها با عوامل درون منطقه ای در ایجاد یک سیستم منطقه ای مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد. به عبارت دیگر این تحقیق میزان تاثیر گذاری قدرتهای خارجی بر تحولات امنیتی خلیج فارس را مورد بحث قرار می دهد و در هر کدام از سیستمهای امنیتی که طی دهه های70 و80 م. شکل گرفته است به نحوه دخالت عامل خارجی، ارتباط آنها با کشورهای منطقه، دل نگرانی های آنها، و تلاش برای ایجاد یک سیستم امنیتی و خصوصاً نقش کشورهای منطقه در ایجاد این نظام امنیتی پرداخته می شود. اصلی ترین موضوع بحث، دلایل ناکامی و فروپاشی طرحهای امنیتی در منطقه است که علیرغم احساس نیاز منطقه به این سیستم امنیتی، چرا این طرحها هیچکدام نتوانسته اند امنیت منطقه را برقرار سازند و هر گاه با بحران یا خطری جدی روبرو شده اند ناکارآمدی خود را نشان داده اند و در حقیقت هر کدام از این نظامها به محض برخورد با اولین بحران و تهدید بلافاصله فروپاشیده و زمینه ظهور یک نظام امنیتی دیگر را مهیا کرده است.
در راستای فرضیه تحقیق که دلیل شکست این طرحها را فقدان ساختارهای ملی، و شکاف و رقابتهای منطقه ای دانسته که باعث شده اند تا عوامل مداخله گر در سیستم بر محور قدرت هژمون سرنوشت امنیت منطقه را در طول دوره مد نظر رقم بزنند، بحث خواهد شد که چون بازیگران دخیل در موضوع امنیت خلیج فارس هر کدام از نظر درونی پیشاساختاری بوده و از نظر منطقه ای نیز با انبوهی از رقابتها و شکافها نسبت به واحدهای اطراف خود روبرو هستند و همچنین با دیدگاهها و اهداف و تلقی متفاوتی از مفهوم تهدید دور هم جمع می شوند و این امر هم ناشی از یک ضرورت فوری است، به همان میزان که فهم و تلقی آنها از تهدید و خطر بر اثر فروکش کردن تب بحران تغییر می یابد سیستم به فروپاشی نزدیک می شود و ایجاد یک سیستم امنیتی منطقه ای موفق را مشروط به شناسایی دقیق خطرات و منابع ناامنی در منطقه توسط بازیگران ذینفع در چارچوب امنیت خلیج فارس می دانیم.
فهرست مطالب:
فصل اول:کلیات
طرح مسأله
علل انتخاب موضوع
ادبیات موجود
سوال اصلی تحقیق
سوالات فرعی
مفروض(های) تحقیق
فرضیه(های) تحقیق
مفاهیم
روش تحقیق
سازماندهی تحقیق
موانع تحقیق
فصل دوم: مباحث تئوریک امنیت و چارچوب نظری تحقیق
بنیانهای مفهومی و تئوریک امنیت
تعریف امنیت
نظامهای امنیتی
ویژگیهای امنیت
الف)تجزیه ناپذیری امنیت
ب) ذهنی بودن امنیت
رهیافت امنیتی
الف) دیدگاه رئالیسم نسبت به امنیت
ب)رهیافت ایده آلیستی یا لیبرالیستی امنیت
ابعاد داخلی امنیت
ابعاد اقتصادی امنیت
ابعاد زیست محیطی امنیت
دیدگاه سوم درارتباط با امنیتintegrated approach
استراتژیهای امنیتی
استراتژیهای امنیتی بعد از جنگ سرد
مکاتب امنیتی بدیل برای امنیت خلیج فارس
چارچوبهای آلترناتیو
آیا پیوند های چند جانبه صلح و ثبات را تضمین می کند؟
اقدامات امنیتی
دستور کار جدید
منابع فصل دوم
فصل سوم: سوابق طرحهای امنیتی
نظام امنیت ایرانی 66
نظام امنیتی انگلستان یا دوران صلح بریتانیایی
تحولات مفاهیم امنیتی و طرح های امنیت منطقه ای
پیمان بغداد
تشکیل سنتو
تحولات دهه 60 و خروج بریتانیا از خلیج فارس
سیستم امنیت دو ستونی(دکترین نیکسون- کسیسنجر)
موانع تحقق اهداف دکترین نیکسون
پایان سیستم امنیت دو ستونی نیکسون
دکترین کارتر
ارزیابی دکترین کارتر
دکترین ریگان(سیاست اتفاق نظر استراتژیک)
سیستم امنیتی شورای همکاری خلیج فارس
تشکیل شورای همکاری خلیج فارس
اهداف و مضامین شورا
اهداف اقتصادی
اهداف امنیتی شورا.
سیاست خارجی شورا
اول:جنگ ایران و عراق
دوم: بحران کویت 92
دلایل ضعف و ناتوانی شورا
الف) دلایل ضعف شورا از بعد تئوریک
ب) موانع عملی فراروی شورا
1 – عدم فراگیری شورا
2- اختلافات ارضی و مرزی بین اعضاء
3- ناتوانی شورا ناشی از ضعف نظامی
بحران اول و دوم خلیج فارس
بیانیه دمشق و طرح امنیتی 2 + 6
انگیزه ها و اهداف طراحان سیستم امنیتی 2 + 6
1– آمریکا
2- اهداف کشورهای عربی از شرکت در طرح2+6
بررسی دلایل ناکامی طرح امنیتی 2 + 6
طرحهای امنیتی دو جانبه
نقش و هدف آمریکا
اقدامات عملی برای استقرار سیستم
ارزیابی طرح امنیتی دو جانبه
نگاه برون منطقه ای به عنوان آخرین آلترناتیو (تجربیات تاریخی)
منابع فصل سوم
فصل چهارم: بررسی نقش ساختارها و ظرفیتهای داخلی کشورهای حاشیه خلیج فارس در پیدایش طرحهای امنیتی در منطقه خلیج فارس
1 – شکافهای سیاسی و اجتماعی(طبقه متوسط جدید)
2 – تضاد های فرهنگی
3 – معضلات نسل جوان
4 – بحران مهاجرت
5 – جنبش های سیاسی– مذهبی
اساس مشروعیت در دولتهای عربی حوزه خلیج فارس
منابع فصل چهارم
فصل پنجم: بررسی نقش عوامل منطقه ای در ظهور و سقوط طرحهای امنیتی در منطقه خلیج فارس
مباحث مربوط به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس
الف) تهدیدات مشترک متوجه کشورهای عربی حوزه خلیج فارس
1- تهدیدات ناشی از بافت جمعیتی ناهمگون
2- بحران مشروعیت و هویت
تهدیدات خاص متوجه هر کدام از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس
عربستان سعودی
کویت
امارت عربی متحده
قطر، بحرین، عمان
مباحث مربوط به ایران و عراق
1) ایران
الف) تهدیدات اقتصادی
ب) تهدیدات سیاسی
ج) تهدید ناشی از حضور بیگانگان در منطقه.
2 ) عراق 165
انقلاب اسلامی ایران به عنوان عامل همگرایی و واگرایی
مشکل کشورهای منطقه در ایجاد یک سیستم امنیت منطقه ای
منابع فصل پنجم
فصل ششم: بررسی نقش عوامل فرا منطقه ای در پیدایش و تداوم نظامهای امنیتی در
منطقه خلیج فارس
آمریکا
تلقی آمریکا از مفهوم تهدید
برنامه کمکهای امنیتی به کشورهای خلیج فارس
نیروی واکنش سریع آمریکا و عملکرد های آن
اتحاد جماهیر شوروی
دکترین برژنف و امنیت خلیج فارس
مصر
سوریه
منابع فصل ششم
سخن پایانی؛ تحلیلی بر عدم موفقیت طرحهای امنیتی در منطقه خلیج فارس
کتابشناسی تحقیق
منابع ومأخذ:
أ- زیو، ماز؛ امنیت منطقه ای، ترجمه داود علمایی، تهران: انتشارات دانشکده فرماندهی سپاه، 1379.
ب- ماندل، رابرت؛ چهره متغییر امنیت ملی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی،1377.
ت- راست، بروس و استار، هاروی؛ سیاست های جهانی، ترجمه سید امیریافت، تهران: انتشارات سیمای جوان،1372.
ث- برژینسکی، زبیگنیو؛ درجستجوی امنیت ملی، ترجمه ابراهیم خلیلی نجف آبادی، تهران: نشرسفیر ،1367.
ج- تافلر، آلوین؛ جنگ و ضد جنگ در آستانه قرن 21، ترجمه سیمین دخت خوارزمی، تهران: نشر سیمرغ، 1372.
ح- فونتن، آندره؛ یکی بدون دیگری، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: نشر فاخته،1371.
خ- سیوری، راجرز؛ ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیزعزیزی، تهران: نشرمرکز،1374.
د- هالستی، کی.جی؛ مبانی تحلیل سیاست بین الملل، ترجمه بهرام مستقیمی و مسعود طارم سری، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه،1373.
ذ- اسدی، بیژن؛ خلیج فارس و مسائل آن، تهران: انتشارات سمت، 1381.
ر- مسجد جامعی، احمد؛ تحول و ثبات، مقدمه ای بر شناخت شیخ نشین های خلیج فارس، تهران: بی جا، بی نا،1368 .
ز- هوشنگ مهدوی، عبدالرضا؛ سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی،تهران: نشرالبرز،1375.
س- فونتن، آندره؛ تاریخ جنگ سرد، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: نشرنو،1369.
ش- نیکسون، ریچارد؛ فرصتها را از دست ندهید، ترجمه محمود حدادی، تهران: نشراطلاعات، 1371.
ص- محمدی، منوچهر؛ تحلیلی بر انقلاب اسلامی، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر، 1370.
ض- الهی، همایون؛ خلیج فارس و مسائل آن، تهران: نشر قومس، 1368 .
ط- هوتزینگر، ژان؛ درآمدی برروابط بین الملل، ترجمه عباس آگاهی، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، 1368.
ظ- جعفری ولدانی، اصغر؛ تحولات مرزها و نقش ژئوپالیتیک آن در خلیج فارس، تهران: نشر قومس،1374.
ع- رنجبر، مقصود؛ ملاحظات امنیتی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی، 1378.
غ- مجتهد زاده، پیروز؛ کشورها ومرزها درمنطقه ژئوپالیتیک خلیج فارس، ترجمه حمیدرضا ملک محمدی نوری، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه، 1373.
ف- متقی، ابراهیم؛ تحولات سیاست خارجی آمریکا، مداخله گری وگسترش97-1945، تهران: انتشارات مرکزاسناد انقلاب اسلامی1367.
ق- امامی، محمدعلی؛ عوامل داخلی تأثیرگذار درخلیج فارس، تهران: دفترمطالعات سیاسی المللی، 1380.
ک- علوی، حسن؛ کتاب سبز قطر، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، 1374.
ل- دکمیجیان، هرایر؛ جنبشهای اسلامی در جهان عرب، ترجمه حمید احمدی، تهران: انتشارات کیهان، 1372.
م- هالیدی، فرد؛ مهاجرت نیروی کاردرخاورمیانه، ترجمه م مهیار، تهران، نشرتندر، 1360.
ن- نعیمی ارفع، بهمن؛ مبانی رفتاری شورای همکاری خلیج فارس در قبال جمهوری اسلامی ایران، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، 1370.
ه- سالنجر، پیتر و لوران، اریک؛ پرونده محرمانه جنگ خلیج فارس، ترجمه محمود ریاضی، تهران: انتشارات خجسته، 1370.
و- بیل، جیمز؛ شیر و عقاب، ترجمه مهوش غلامی، تهران: انتشارات شهر آشوب، 1371.
ی- اسدی، بیژن؛ علائق واستراتژی ابرقدرتها درخلیج فارس، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی،1371.
أ‌أ- آ. نخله، امیل؛ روابط آمریکا واعراب درخلیج فارس، ترجمه کارو،تهران: سروش،1359.
ب‌ب- جی.مورگنتا، هانس؛ سیاست میان ملتها، ترجمه حمیرا مشیر زاده، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی،1379.
ت‌ت- آشتی، نصرت الله؛ ساختار حکومت عربستان سعودی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، چاپ اول، 1366.
ث‌ث- لیسی، رابرت؛ سرزمین سلاطین، ترجمه فیروزه خلعت بری، تهران: چاپ شباویز، چاپ چهارم، جلد اول، 1374.
ج‌ج- سیف زاده، سیدحسین و روشندل، جلیل؛ تعارضات ساختاری درمنطقه خلیج فارس، تهران:انتشارات مرکز پژوهشهای علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه، 1382، ص89.
2 .مقالات
أ- مسیرا، ک.پ؛«امنیت در جهان سوم»، ترجمه م زندیه وک احتشامی، مجله سیاست خارجی، شماره 3، مرداد وشهریور1367.
ب- سیف زاده، سید حسین؛«نظم نوین جهانی، دوران گذار به تلفیق فرد گرایی با جمع گرایی»، مجله دانشکده حقوق دانشگاه تهران، شماره33 ، تهران:1367.
ت- انگلدر، دنیس؛«سیاست ایالات متحده و نیاز به نظام امنیت منطقه ای در خلیج فارس: درسهای تاریخی و تأثیرات آنی»، مجموعه مقالات پانزدهمین همایش بین المللی خلیج فارس، تهران: اسفند، 1383.
ث- جی.گازیورسکی، مارک؛«روابط امنیتی ایران و ایالات متحده آمریکا»، ترجمه احمد شهسا، مجله اطلاعات سیاسی و اقتصادی، سال هفتم، شماره55 و56، بهمن و اسفند1371.
ج- سریع القلم، محمود؛« شناخت خلیج فارس در قالب مبانی نظری خاورمیانه شناسی»، مجله اطلاعات اقتصادی و سیاسی، سال نهم،شماره 97 و98، مهر و آبان 1374.
ح- هایزبورگ، فرانسیس؛«درسهای استراتژیک جنگ خلیج فارس»، ترجمه سیروس سعیدی، مجله اطلاعات سیاسی و اقتصادی، سال ششم، شماره 53 و54، بهمن واسفند 1370.
خ- اسدی، بیژن؛«آمریکا، نظم نوین جهانی وامنیت خلیج فارس»، مجموعه مقالات چهارمین سمینار خلیج فارس، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، 1373.
د- امامی، محمدعلی؛«خلیج فارس و دیدگاههای امنیتی»، مجموعه مقالات چهارمین سمینار خلیج فارس، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، 1373.
ذ- لاهوتی، هوشنگ؛«ایالات متحده و امنیت خلیج فارس»، مجله اطلاعات سیاسی و اقتصادی، سال نهم، شماره 11و12، مرداد وشهریور 1374.
ر- یمانی، مای؛اسلام و نو گرایی، «روحیات نسل جدید در عربستان سعودی»، ترجمه شهرام ترابی، مجله سیاست خارجی، شماره یک، بهار 1378.
ز- گروه مطالعاتی خلیج فارس؛«کارگران درخلیج فارس»، مجله سیاست خارجی، سال اول، شماره 2، فروردین وخرداد 1366.
س- راسل، اس. اس؛«بحران سیاسی و مهاجرت بین المللی درخاورمیانه»، ترجمه ابوالقاسم پور رضا، مجله اطلاعات سیاسی و اقتصادی، سال سیزدهم، شماره سوم و چهارم، آذر ودی1377.
ش- بیل، جیمز؛«امنیت منطقه ای و ثبات داخلی در خلیج فارس»، ترجمه باقر نصیری، مجموعه مقالات چهارمین سمینار خلیج فارس، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، 1373.
ص- مجموعه مقالات اولین سمینار بررسی مسائل خلیج فارس، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، 1368.
ض- لاهوتی، علی؛«ایالات متحده و امنیت خلیج فارس»، مجله اطلاعات سیاسی و اقتصادی، سال نهم، شماره7و8، فروردین و اردیبهشت 1374.
ط- صیقل، امین؛«مفهوم امنیت در خلیج فارس از نظر ایالات متحده آمریکا»، مجموعه مقالات چهارمین سیمنار خلیج فارس، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، 1373.
ظ- سهرابی، اسمائیل؛«علائق استراتژیک و هدفهای آمریکا در خلیج فارس و تقویت نظامی کشورهای عرب منطقه»، مجموعه مقالات سمینار بررسی مسائل خلیج فارس، تهران: دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی، 1368.
ع- امیری، مجتبی؛«ریچارد نیکسون و روئیای رهبری آمریکا در جهان»، مجله اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره 79 و80، فروردین و اردیبهشت1373.
غ- اسدی، بیژن؛«آمریکا، نظم نوین جهانی وامنیت خلیج فارس»، مجموعه مقالات چهارمین سمینار خلیج فارس، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، 1373.
ف- هاشم، احمد؛«امنیت ملی مصر و ایران و خلیج فارس»، ترجمه باقر نصیری، مجموعه مقالات چهارمین سمینار خلیج فارس، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، 1372.
ق- بیگلری، رستم؛«دکترین کارتر درباره امنیت خلیج فارس»، مجموعه مقالات سومین سمینار بررسی مسائل خلیج فارس، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، 1372.
ک- یکتا، حسین؛«پیمان نظامی-استراتژیک ترکیه و اسرائیل»، مجله سیاست دفاعی، سال چهارم، شماره 18.
ل- پیشه ور، علی رضا؛«ایران و ترتیبات امنیتی جدید در منطقه خلیج فارس»، مجموعه مقالات پانزدهمین همایش خلیج فارس، تهران: دفتر مطالعات سیاسی بین المللی،1383،ص285.
3 . روزنامه ها
أ- ساداتی نژاد، سید مهدی؛ امنیت ملی در کشورهای جنوب پس از جنگ سرد، روزنامه اطلاعات، 24 شهریور75.
ب- امنیت جنوب پس از جنگ سرد، روزنامه اطلاعات، 24 شهریور1378.
ت- کارتر، جیمی؛ تعریف دوباره مقوله امنیت در دهه 90، روزنامه سلام، 2 شهریور1370.
ث- حسینی مشهدی، احمد؛ پایان جنگ سرد، ابعاد مولفه های جدید امنیت ملی، روزنامه اطلاعات، 15دی 1360.
ج- ساداتی نژاد، سیدمهدی؛ امنیت ملی در کشورهای جنوب، روزنامه اطلاعات، 22 شهریور1375.
ح- حسینی، احمد؛ منطقه گرایی در جهان سیاست، روزنامه اطلاعات، 3 اردیبهشت 1376.
خ- شفیعی، محمد رضا؛ تحلیل حضور آمریکا درخلیج فارس از دیدگاه روابط بین الملل، روزنامه اطلاعات، 22 اردیبهشت 1374.
د- اعراب و پدیده جهانی شدن، ترجمه اسماعیل اقبال، روزنامه اطلاعات، 28 مهر1387، ص 12.
ذ- سیک، گری؛ بحرانهای آتی در خلیج فارس، ترجمه مجتبی عطارزاده، روزنامه صبح امروز، 16 خرداد 1378.
ب)انگلیسی
Books
- Robert.mc.namara, Essence of security, New York: Harper and row, 1988.
- Robert Jarvis, Security regimes, Ithaca NY, Cornell University press, 1983.
- Arnold beach man, Security challenges, New York, oxford university press, 2003.
- Mew. Agrian & Jans Honoyes, The Gulf in the turmoil, new dehli, 1992, (p.95.)
- Majid khaddori, the gulf war, New York, oxford unineversity press, 1988.
- Elizabeth Monroe, The changing Balance of power in the Persian Gulf, New York: A.u.f.s, 1972.
- Anoshiravan ehteshami, War and peace in the Gulf, Hagan press, reading England, 1991.
- Andrew rathmell, Theodore karasik, and David gompert, a new Persian Gulf security system, 2003.
- Emile A.Nakhleh, The Persian Gulf and American policy, New York: praeger publishers, 1982.
- Jeffery record, the rapid deployment force, Washington, D.C: institute foreign policy analysis, 1983.
- Aryeh.y.yodfat, The Soviet Union and the Arabian Peninsula, (soviet policy towards the Persian Gulf and Arabia), London: room Helm, 1983.
- Articles
- Lenor.sG.martin, "New frontiers in Middle East security", M cmillan.Hamshir and London
پروژه بررسی ترتیبات امنیتی خلیج فارس. doc
