تعداد صفحات:57
نوع فایل: word (قابل ویرایش)
لینک دانلود پایین صفحه
پیشگفتار
در این گزارش اشارهای گذرا به وضعیت فعلی جمعیت و آب استان قم شده و سپس به بخش کشاورزی، محصولات زراعی و باغی آن پرداخته شده است و در ادامه راه حلهایی را برای برون رفت از وضعیت شکننده فعلی بحران آب ارائه شده است.
علت اصلی این بحران به وجود آمده همان است که در کل کشور وجود دارد و آن رشد بی رویه جمعیت کشور طی چند دهه اخیر بدون لحاظ کردن منابع آبی محدود بوده است. علت دیگر آن مصرف لجام گسیخته مواد غذایی بویژه میوه و سبزیجات در کشور است که مصرف سرانه آن پنج برابر متوسط جهانی است و در نهایت عدم مدیریت قوی و نظاممند و نبودن یک نظام حقوقی و قانونی قدرتمند برای استفاده از منابع آبی بوده است و این امر دست یازیدن به منابع آبهای زیرزمینی را برای همگان آسان نموده است و برآیند این عوامل سهگانه فاجعهای را بوجود آورده است که هنوز آثار ملموس آن بخوبی در کشور ظاهر نشده است.
غمگنانه باید گفت اگر روند کنونی بهرهبرداری بیرویه و بدون حساب و کتاب منابع محدود آبی کشور از جمله قم ادامه یابد، فاجعه بزرگ انسانی رخ خواهد داد و ملتی را از تشنگی به کام مرگ خواهد فرستاد. اگر امروز مسئولان کشور تصمیمات جدی نگیرند و مدیریتی قوی را بر استفاده از منابع آبی کشور اعمال نکنند نسلهای آینده، آن هنگام که له له تشنگی میزنند، بر بی تدبیری ما لعنت خواهند فرستاد.
امید است این گزارش، توجه جدی مسئولان استان قم را جلب و برنامهریزی منسجم، مدون، سیستماتیک، جامع و دراز مدت را به دنبال داشته باشد و در این رهگذر، قدم اندک ما در این راه مقبول درگاه حق افتد.
1- 1 مقدمه
مطالعات مربوط به تاریخ کشاورزی در جهان نشان میدهد که بشر از حدود 15 هزار سال قبل کشاورزی را در کنار نهرها و رودهای دائمی در بعضی از نقاط جهان شروع نموده است و سپس دانش کشاورزی و بویژه روش دستیابی به روش انتقال و تامین منابع آبی او را قادر ساخته در فواصلی دورتر از رودخانههای دائمی نیز به کشت و زرع بپردازد. البته برای چرایی گرایش انسان به کشاورزی، تئوریهای گوناگونی ارائه شده است که قویترین آن نظر «ازدحام جمعیتی» است. بدین معنی که منابع طبیعی برای تامین غذای انسان وجود داشته ولی با افزایش جمعیت بشر از یک حدی، منابع موجود کافی نبوده و بنابراین بشر برای جبران کمبود غذای خود به کشاورزی و اهلی سازی شماری از گیاهان و جانوران روی آورده است. بدین سان شکل گیری کشاورزی و سکنی گزینی بشر سرآغاز شکلگیری فرهنگها و تمدن بشری بود. البته همانطور که در تاریخ مستتر است پس از شکلگیری کشاورزی تمدنهای گوناگونی در زمان و مکانهای مختلف سربرآوردند، به رشد و بالندگی و بلوغ رسیدند و نهایت دچار پیری و مرگ شدند. در باب فروپاشی تمدنهای بزرگ نیز متخصصان فلسفه تاریخ و جامعه شناسی نظریات گوناگونی ارائه نمودهاند که با دستیابی بشر به تکنولوژیهای جدید این مطالعات نیز دقیقتر شده است. آنچه که امروزه مشخص شده دو تمدن بزرگ مصری و بین النهرین در اثر کمبود منابع از بین رفتهاند اولی با خشک شدن رودخانه نیل بدلیل تغییر اقلیم و دومی به دلیل شور شدن اراضی در اثر کیفیت بد آب آبیاری . حتی در مورد از بین رفتن تمدن رومی نظریهای قوی ارائه شده است که از بین رفتن آن را به کیفیت آب شرب نسبت میدهند هر چند در این زمینه تحقیقات بیشتری را میطلبد.
مطالعات تاریخی و بویژه باستانشناسی همانطور که یکی از باستانشناسان بنام «پروفسور هل» که کارهای باستان شناسی در غرب ایران بویژه تپه علیکش انجام داده است، اظهار میدارد: مطالعات باستانشناسی امکان دارد راه حلی برای مشکلات امروزی ما ارائه ندهد اما یک پیام مشخص دارد و آن اینکه «هیچ چیز روی این کره خاکی ثابت باقی نمیماند» و البته این موضوع حامل پیامی است مهم به ما و همت سیاستگذاران و دولتمردان.
در ضرب المثلهای فارسی نیز داریم که «هرجا آب هست، آبادی هست» و این بدان معناست که «هرجا آب نیست، آبادی نیز نخواهد بود» و «هر زمان که آب نباشد، آبادی نیز نخواهد بود» و این همان موضوعی است که متاسفانه ما طی سی چهل سال گذشته از آن به شدت غفلت نمودهایم. ضرب المثل دیگری نیز میگوید «عقل مردم به چشمشان است» که حاکی از سطحی نگری جوامع انسانی است. طی میلیون ها سال قطره قطره آب باران به زمین نفوذ نموده و با گذشت زمانی طولانی، منابع آبی زیرزمینی تشکیل شده است. همان منابعی که ما طی چند سال گذشته، تقریباً تمامی آن را به مصرف رساندهایم و حال که به قول معروف کفگیر به ته دیگ خورده است، داد همگان در آمده است. نوش دارو بعد از مرگ سهراب!
تکنولوژیهای جدید که از دستآوردهای انقلاب صنعتی بود در ابتدا، همگان را خوشحال نمود و گویی نسل بشر را به ساحل خوشبختی رساند. اکنون میتوانیم دستآوردهای منفی این تکنولوژیهایی را که کم نیز نبوده است، بهتر قضاوت کنیم بگونهای که بقای نسل بشری را روی کره زمین به شدت تهدید نموده است. اگر نسلهای قبلی ما در پی جستجوی قطرهای آب مجبور بودند طی چندین دهه و با زور بازو و نوک کلنگ به حفر چاهها و قناتها بپردازند تا به قطرهای آب دسترسی یابند و پس از حفر آن، فقط توانایی این را داشتند که فقط به میزانی از آبهای زیرزمینی استفاده کنند که بارندگی سالانه به آنها اجازه میداد و بدین ترتیب از منابع آبی به صورت پایدار استفاده مینمودند، امروزه به برکت دستگاههای حفاری در کمتر از یک ماه بشر به منابع آبی در اعماق 200 متری زمین دسترسی مییابد. همان منابعی که از میلیونها سال قبل به تدریج انباشته شدهاند و انسان را قادر میسازد که تا آخرین قطره آن را در کوتاه مدت بهرهبرداری نماید، کما اینکه نموده است.
استفاده از این تکنولوژی به بخشهای مختلف کشور ما از جمله قم محدود نمیشود و در بسیاری از نقاط جهان چنین فاجعهای رخ داده است ولی آمارهای رسمی نشان میدهد که استفاده بیرویه از منابع آبی در کشور ما طی چند دهه گذشته وحشتناک بوده است و گویی هیچ گونه آیندهنگری در آن لحاظ نشده است و نتیجه آن شده است که امروز در بسیاری از نقاط کشور صحبت از بحران آب نیست بلکه صحبت از فاجعه وحشتناک مرگ همه موجودات زنده و از جمله آدمیان در بسیاری از نقاط کشور در آینده نزدیک خبر میدهد. قبل از آنکه راه حلی ارائه شود باید ابعاد فاجعه به خوبی تجزیه و تحلیل شود و از ارائه راه حلهای شتاب زده، احساسی و غیر کارشناسی خودداری شود.
خشکی جزء لاینفک اقلیم کشور ماست و ما در منطقهای خشک از جهان قرار گرفتهایم و این موضوع اصلا پدیده جدیدی نیست، چنانکه در دعاهای داریوش هخامنشی میخوانیم «خدایا ما را از دشمن، دروغ و خشکسالی برهان». آنچه که جدیداً اتفاق افتاده است این پدیده قدیمی را تشدید نموده است. از یک طرف افزایش بیرویه جمعیت که طی 90 سال گذشته از حدود 10 میلیون به حدود 75 میلیون رسیده؛ یعنی 5/7 برابر شده است. از طرف دیگر دستیابی به تکنولوژیهای جدید، استفاده از منابع آبی را بشدت آسان نموده و بدان مبادرت شده است. مصرفگرایی در همه ابعاد باعث افزایش سرسام آوری سرانه هر فرد از منابع آبی شده است و از همه مهمتر بدون اتخاذ سیاست مدون و دراز مدت به منابع کم و با ارزش آب کشور چوب حراج زده شده است و نتیجه آن شده است که امروز بیش از 600 هزار چاه عمیق و نیمه عمیق در سراسر کشور به طور شبانهروزی، آبهای زیرزمینی را به کمک نیروی ارزان و سوبسیدی برق به بیرون پمپ میکند و به آسمان میفرستد؛ آن هم در کشوری که متوسط بارندگی سالانه آن حدود 250 میلیمتر است و در کشوری گرم و خشک که این میزان اندک بارندگی درصد بالایی از آن قبل از آنکه مورد استفاده مستقیم قرار گیرد و یا به سفرههای زیرزمینی نفوذ کند، تبخیر شده و از دسترس خارج میشود. ولی بازارهای ما آنچنان پر از میوه و سبزیجات است که گوئی در کشوری زندگی می کنیم، مشکلی به نام آب وجود ندارد و به قولی «توهم فراوانی» آب به ما دست داده است که واقعاً یک توهم است و وجود خارجی ندارد. افزون بر موارد فوق، پدیده تغییر اقلیم که در جهان به دلیل گازهای گلخانهای و استفاده روزانه بیش از 90 میلیون بشکه نفت و سوخته شدن آن و تبدیل شدن آن به حرارت و وارد شدن به اتمسفر به گرمی کره زمین انجامیده و شرایط کشور ما را به شدت نسبت به گذشته بدتر نموده است. از یک طرف بارندگیها کاهش یافته و از طرفی تبخیر و تعرق آب را افزایش داده است. آیا واقعاً تصویری تاریکتر از این میتوان در مورد منابع آبی کشورمان که حیات ما آدمیان و همه موجودات زنده بدان وابسته است، ترسیم نمود؟ در شرایطی که بسیاری از نقاط کشور از تأمین آب مورد نیاز جمعیت فعلی کشور عاجز است و مقام معظم رهبری استراتژیشان تکثیر نسل و ازدیاد جمعیت است باید متولیان و مسئولین آب بخصوص وزارت نیرو و استانداران سند جامعی از آب با توجه به افق آینده و جمعیتی ارائه و تدبیری جدی و جامع در استحصال و تأمین و همچنین توزیع و مصرف آب ارائه نمایند.
آیا ما نمیخواهیم از گذشتگان درس عبرت بگیریم؟ آیا نمیخواهیم باور کنیم که تمدنهای بزرگ بشری در اثر کمبود منابع آبی از بین رفتهاند؟
تحقیق درباره بررسی نگاهی به بحران آب در استان قم با تاکید بر بخش کشاورزی
