لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
فرمت فایل word و قابل ویرایش و پرینت
تعداد صفحات: 27
6- کاوش های تپه حسنلو
در فاصلۀ حدود 80 کیلومتری جنوب شهرستان ارومیه ودر جاده ای که به اشنویه و نقده منتهی می شود در میان جلگه ای وسیع و سرسبزبه نام سلدوز،تپۀ نسبتاً مرتفعی در جوار یک دهکده وجود دارد که به نام تپه حسنلو مشهوراست .کیفیت ویژۀ آب وهوایی این ناحیه به دلیل وجود رودخانه گوارا و باتلاق ها و مرداب های کوچک و همینطور سواحل عریض دریاچۀ ارومیه بوده و اراضی این منطقه را به صورت مجموعه ای یکپارچه وحاصلخیز درآورده که برای کشاورزی و زراعت ونگهداری وپرورش دام ها واحشام محیط مناسب و مستعدی را به وجود آورده است ؛این جلگه از قدیم الایام محل تردد وسکونت اقوام وطوایف بسیاری بوده است ازجمله بقایای تمدنی باستانی مربوط به اواسط هزارۀ دوم تا اوایل هزارۀ اول قبل از میلاد. تپۀ حسنلو طی سال های 1313 تا 1351 هجری چندین بار به صورت رسمی وعلمی توسط هیأت های مجزا و مشترک ایرانی ، انگلیسی و امریکائی مورد کاوش قرار گرفته است ،در طی هرمرحله نیزآثار با ارزشی به دست آمده ودر جریان بررسی های صورت گرفته وجود حداقل دو دورۀ سکونتی ممتازدراین تپه محرزشده است . همچنین این کاوش ها مشخص نمودکه حسنلو شامل یک تپۀ مرکزی به نام قلعه است که قسمت وسط شهر و سکونت گاه پادشاهان را تشکیل می داده و تعدادی تپه های مجاور که محل سکونت افراد عادی و رعایا بوده است . اما همینطور که ذکرشد با نظردکتردایسون باستان شناس آمریکایی ده دورۀ کاملا ً مجزا را می توان برای حضوراقوام ساکن برتپه ودرۀ حسنلو فرض نمود که محدوده تاریخی آنها از دورۀ قدیم یعنی دورۀ دهم شروع و به دورۀ یکم یا آخرین مرحله سکونتی ختم می شود . دورۀ دهم مربوط به هزارۀ ششم قبل از میلاد است ،دوره های نهم ،هشتم و هفتم بعد ازهزارۀ ششم تا هزارۀ سوم ق.م می باشد ، دورۀ هفتم بین 3000 تا 2500 ق.م است وغالب آثارو اطلاعات به دست آمده مربوط به هفتم یا یکم می باشد . دورۀ ششم بین 2500 تا 2000 ق.م بوده و اکثر بناهای خشتی ، گلی وسنگی مربوط به دورۀ هفتم تا ششم هستند . در دورۀ پنجم که تاریخ 1300 ق.م را دارد ظروف سفالی خاکستری هویدا می شود ،دورۀ چهارم بعد از 1300 تا 800 ق.م است ؛ در این دوره آتش سوزی مهیبی رخ داده که به مرورزمان لایه های سوختۀ وسیعی ایجاد نموده است ، به طور کلی از بین دوره های مهم تپه حسنلو دورۀ چهارم را دارای تمدن درخشان و گسترده می دانند . دورۀ سوم مربوط به زمان حکومت مادها بوده و بخشی از زمان حکومت هخامنشیان را نیز شامل میشود . در دورۀ دوم تمدن حسنلو تقریباً همزمان با نیمۀ آخر عهد هخامنشی تمامی دوران پارتی و نیمه پارتی و نیمه اول حکومت های ساسانی می باشند و درنهایت دورۀ اول یا طبقه متأخر شامل زمانی معاصر با اواسط واواخر حکومت های ساسانی واوایل دوره های ظهور حکومت های اسلامی می باشد . همانطور که قبلا ً گفته شد ازاین دوره های آخروهمچنین از دوره های ما قبل دورۀ چهارم آثار محدودی به دست آمده که بجز طبقه چهارم ما بقی دوره ها در حالتی ازابهام قرار دارند . از مشاهدۀ مجموعه آثاری که درکشفیات تپه حسنلو و نواحی مجاورآن به دست آمده دودسته 1- آثار و بقایای معماری وابنیه 2- تعدادی آثار واشیاء فلزی و سفالین است که از روی همین آثار و اشیاء مکشوفه ( دستۀ دوم ) در طبقات مختلف حسنلو سه زمان مشخص برای آثارتعیین می شود :1- زمان تمدن های ابتدایی و اولیه ای که هنوز تپه مرکزی مسکونی نشده 2- زمانی که تپه مرکزی مسکونی و آباد شده 3- زمان ویرانی و خرابی تپه مرکزی براثرتهاجم و حملۀ سکاها وآشوری ها آثاروبقایای معماری این تمدن نیز غالباً شامل بناها و مقبره هایی است که از سنگ ساخته شده اند واز آن جمله اند : ● دروازه ودیواردفاعی قلعه ●حیاط مرکزی ● بناهای اطراف حیاط یا محوطه مرکزی ●بناهای قسمت شرقی ●بناهای قسمت غربی ●بناهای قسمت جنوبی● بناهای قسمت شمالی این اجزاء تماماً شامل تالارها اتاقها وسرسراهای متعددی می شود به همراه بناهای مربوط به دورۀ امپراتوری مادها و پس از آن که غالباً شامل تعدادی گورو دخمه ومقبره وهمینطورآثارایجاد شده دردامنه کوهها وصخره ها می باشد . در زمینه آثارتوضیحات زیادی در منابع ذکرنگردیده است اما کشف تعداد زیادی آثارواشیاء سفالی و لعاب دارو همچنین اشیاء فلزی مفرغی وآهنی وطلایی وتعداد ی سنگ های حجاری شده ،حاصل مراحل متعدد کاوش های تپه های این منطقه می باشد . در انبارهای یک تالار وسیع که درقسمت جنوب شرقی حیاط مرکزی قلعه قرار دارد تعداد زیادی خمره های بزرگ سفالین مخصوص نگهداری آذوقه و حبوبات به دست آمده است . اتاقک کوچکی دریکی از تالارهای ستوندارواقع در جوار تالارهای سمت جنوب غربی حیاط وجود دارد که از میان خرابه های آن یکی از زیبا ترین و حیرت انگیزترین ظروف زرّین دوره های باستانی به دست آمد که به نام جام طلای حسنلو مشهوراست . این جام طلایی به گفته گدار مزّین به صحنه های افسانه ای و سرشار از لطایف هنری گوناگون می باشد،در قسمتی ازتصویراین جام پهلوانی که با دیوسه سردرحال جنگ است دیده می شود .این دیوبالا تنۀ انسانی را از شکم خود بیرون می دهد ونیم تنه بیرون آمده از شکم دیوبه نظرمی رسد برقوچی سواراست،درقسمتی دیگریک عقاب درحال پروازانسانی را با خود می برد . دربخش های دیگرانسان های بالدار،قهرمانان و پادشاه درحال ارابه رانی هستند ،قسمت هایی ازتخت ،شیر بالدار،عقاب دو سربا سرانسان و شمشیر وغیره از ویژگی های بسیارغنی تصویر این جام هستند که بیان کننده داستانی سحرآمیز می باشند .
17- کاوش های تپه های دهلران
نواحی دهلران در کناره های بخش شمالی خوزستان ودرفاصله حدود100 کیلومتری دزفول با ارتفاعی در حدود حداکثر500 مترازسطح دریا قرار دارد در جنوب دهلران رشته جبال حمرین قراردارد که در شمال به کوه سیاه محدود می شود و ازغرب وشرق نیزبه دو رود پر آب محدود می شود به نحوی که این منطقه را یک بین النهرین کوچک تلقی می کنند . در این نواحی حدود 13 منطقه باستانی توسط هیأت های اکتشافی ایرانی و خارجی مشخص گردیده که تاریخ آنها محدودۀ زمانی از 7500 تا 3000 قبل از میلاد را شامل می شود .از این مناطق ( تپه ها) هفت تا در مسیر حرکت رود مهمه و پنج تپه نیز در اطراف رود دوایریچ واقع شده اند . یکی از کاوش های مهم اطراف مهمه منطقه تپه علی کش نام دارد . آثارو مدارک مکشوفه از علی کش به همراه ودر مقایسه با آثار تپه های دیگر هفت دورۀ متوالی مشخص شده و سه دورۀ قدیمی تر این دوره های هفت گانه به ترتیب از قدیم به جدید مربوط به تپه علی کش می باشد ، این چهاردورۀ به نام های بزمرده ، علی کش ،محمد جعفر ودورۀ سبز هستند که به ترتیب تاریخی بررسی می شوند.
1-17- کاوش های تپه های دهلران دورۀ بزمرده
در حوالی هزارۀ نهم قبل ازمیلاد به هنگامی که بخش اعظم دشت های دهلران توسط قشری چندی متری از رسوبات و خاک های حاصل از فرسایش رودخانه ای کوه حمرین و کوه سیاه پوشیده شده بود ، اقوامی که از ساکنین اولیه فلات ایران احتمالا ً از لرستان به این محل آمده بودند در این منطقه ساکن شدند؛ بنابراین قدیمی ترین تمدن ساکن دراین منطقه به نام بزمرده شکل گرفت . آنها کلبه سازی را با استفاده از خشت های گل سرخ فرا گرفته بودند و برای فرش اتاقهای خود از حصیرهای نی تافته بافت ، استفاده می کردند . ساکنین اولیه این محل از طریق جمع آوری غذا ،کشت وزرع غلات ودانه های خوراکی ،نگهداری حشم و طیور واز شکار حیوانات و صید ماهی روزگار می گذراندند . غذای آنها نیزعلاوه بردانه های خوراکی مانند جو وگندم از راه صید و شکار انواع ماهی و حیواناتی همچون آهو و غزال ،گورخر،گاومیش وگراز وحشی وهمانطور که گفته شد ازانواع ماهی ،خرچنگ ،لاک پشت و صدف تأمین می شد . بعلت وضع معیشتی خاص و وجود انواع حیوانات اهلی و وحشی بخشی از صناعات آنها در ارتباط با محصولات اولیه حاصل از پوست ،مو،کرک و شاخ حیوانات شکل می گرفت و به علت وجود انواع سنگ های طبیعی با اشیاء مختلفی از دورۀ بزمرده روبه رو می شویم که به شکل مته ، رنده ، چاقو و اشیاء تیزوبرنده ، گرز ، اسکنه و درفش ساخته می شد . آنها برای درو از قطعات تیز و باریک سنگی استفاده می کردند و از همان سنگها با دستۀاستخوان ابزار می ساختند . در کنار ابزار دیگر وسایل سنگین مانند هاون ( انواعی از سنگ های خرد کننده یا کوبنده ) و کاسه های بزرگ به شکل هاون را از سنگ می ساخته اند و در زمینۀ لوحه ها و مهره های کوچک تزئینی یا شخصی که به عنوان امضاء ونشان بکار می رفت نیز از جنس استخوان دندان گراز وانواع صدف و یا سنگ استفاده می شد . ودر کنار این آثار گونه های خوش ساختی از مجسمه یا پیکره کوچک به شکل حیوانات ( غالباً به شکل بز ) نیز به دست آمده است .
2-17- کاوش تپه های دهلران دورۀ علی کش دورۀ متمدن تراز بزمرده در تپه علی کش مشخص شده است و به دلیل ساختار منسجم تر و بهتر معماری این دوره به میزان عمران و آبادی این محل می توان پی برد . نمود واضح این توسعه وجود خانه های مسکونی با بیش از یک اتاق و احداث نوعی حیاط ساده در دورۀ علی کش است چراکه بزمرده هر خانواده ساکن یک اتاق کوچک به ابعادی در حدود 5/2 ×2 متر می شد . خشت های گلی دورۀ بزمرده با ابعاد تقریبی 15×25 سانتی متر و با قطر 10 سانتی متر ساخته می شد که تنها وبدون ملات بر روی هم قرار می گرفت اما در دورۀعلی کش علاوه براینکه ابعاد خشت ها بزرگ تر شده بود ( 10×25×40 متر) به وسیلۀ قشری از ملات لا به لا و درز رگه های خشت ها به یکدیگر متصل می شد ؛ تحول عمدۀ دیگر در ساخت اسکلت بناهای این دوره استفاده از لایه پوشش یا اندود گل بر روی دیوارها بود.به هر ترتیب تاریخ این دوره را در حدود هزارۀ هفتم و ششم قبل از میلاد مشخص نموده اند و در زمینۀ برتری مشغله روزانه و تهیه غذا بر موارد استفاده در دورۀ بزمرده نمونه ای از عدس ذغال شده به دست آمده که نشانگر نوعی رابطه مختصر ساکنین علی کش با مناطق مجاور مانند جارمو می باشد.در کنارآن بقایایی از پرندگان مهاجر مانند لک لک، واردک وغا ز وحیواناتی همچون شغال و روباه جزو غذاهای این ساکنین بوده است وهمچون گذشته از وسایل کوبشی و هاون های سنگی برای خرد کردن غلات استفاده می شد با این تفاوت که شکل و فرم این وسایل ظریف تر از قبل شده بود . این اقوام از استخوان برای ساختن میله تیز درفش و سوزن سود می بردند واز انواع نی و جگن و حصیر سبدها و تیجه های کوچک و بزرگ ساخته می شد . همانطورکه ذکر شد با ساخت وسایل و ظروف سنگی ظریف تر و کوچک تر پیشرفتی کیفی و کمی در صنعت سنگ مشاهده می شد . انواع کاسه با لبه های گرد و ساده و کف تخت وهمینطور بشقاب های ساده با سنگ های آهکی نرم به دست می آید .انواع ساده و بی پیرایه ای از ظروف و پیکره های سفالی نیز در این دوره ساخته می شد که علاوه بر مجسمه حیوانات ، انسان نیز در این دوره موضوع ساخت محصولات خانگی شده بود اما پخت ناقصی با استفاده از اجاق غذا پزی با اشیاء سفالی می دادند . همچنین نمونه های تزئینی و مهره های کوچک از استخوان بز یا گاو یا از صدف ، لاکِ لاک پشت و دندان گراز وحشی ساخته می شد ، همینطور مهره های از جنس فیروزه به دست آمده که برای اولین بار آثار فلزی مسین با روکش چکش کاری ساخته شده اند به دست می آید . طبق نظر کارشناسان هم عصری تمدن دورۀ علی کش با دورۀ نوسنگی جارمو و کردستان عراق ، تپه گوران ، تمدن های اطراف دریاچه وان ترکیه سبب رواج داد وستد به شکل ساده و پایاپای می شد که در نتیجه وجود صنایعی جدید در زمینه سنگ های تزئینی مانند فیروزه و مس به وجود می آمد .
3-17- کاوش تپه های دهلران دورۀ محمد جعفر
یکی دیگر از دوره های تمدن باستانی تپه علی کش دورۀمحمد جعفر نام دارد که براساس نتایج آزمایشا ت کربن 14 بر روی اشیاء به دست آمده محدوده تاریخی 6970 تا 5270 قبل از میلاد را شامل می شود ، دوران رونق آن هم مربوط به هزارۀ ششم و پنجم ق.م است . در این مرحله ساکنین از استقرار فصلی دورۀ محمد جعفر می رسند وطبق نظر کارشناسان موفقیت این دوره سه مشخصه را شامل می شود که عبارتند از خارج شدن از استقرارهای پرانده و کوچنده،استفاده بهتر ، کامل تر و وسیع تر از سفال و تحول کامل در اقتصاد و معیشت خانوارها واز جمله سایرتغییرات در این دوره که حاکی ازتکامل فکری وعملی درزمینۀ اموراجتماعی وزندگی و پیشرفت های فنی وتکنیکی می باشد می توان موارد زیر را ذکر نمود :1- استفاده از چانه های قابل انعطاف گل در ساخت بنا بر روی پی های سنگی2- استفاده از محلول گل اُخرا برای پوشش و رنگین نمودن بعضی از قسمت های بنا 3- ساخت انواع بهتر ودقیق تر اشیاء از نوعی مادۀ بست یا چسباننده ( Adhesive ) ( مثل کاه یا سبزیجات خرد شده برای ایجاد استحکام و دوام گل سفال ها ) سفال های این دوره به سه گونۀ مشخصی قابل تفکیک می باشد.الف – سفال های نخودی مغز پخت نشده نمونه های این سفال شامل کاسه گوی و کروی با لبه های برگشته به بیرون است .ب- سفال های پوشش شده با دوغاب رقیق اخرا که معمولاً با نقوش ساده خطی و تعابیر هندسی مانند خطوط زیگزاک ، جناقی ، آویز ومنگوله ، وسطوح هندسی دایره ، مربع و لوزی می باشد .ج- سفال های گرد یا زاویه دار که با محلول گل اخرا پوشش شده و سطح آنها به جای نقش اندازی کاملاً صیقلی و جلادار شده است . انواع کاسه کوچک انسانی و حیوانی از این جمله اند ، در کنار این آثار تعدادی اشیاء مسی دیده می شود که تفاوت اصولی با ساخته های دورۀ قبل ندارند .
4-17- کاوش تپه های دهلران دورۀ سبز
تاریخ این دوره مربوط به 5500 تا 5000 ق.م می باشد در این زمان و با شروع وگسترش شهرنشینی اولیه مواجه می شویم . تحولاتی نیز در کشاوزی و زراعت آبی و اهلی نمودن حیواناتی مانند گاومیش به وجود می آید و در ابزار سنگی نیز تحول ایجاد می شود ، مانند ساختن نمونه های کج بیل برای شیار زمین . ویژگی دیگر حضور فعال و کارآمد حیوانی به نام سگ اهلی شده در اطراف منازل در دهکده ها و شهرهای کوچک است که نقشی مفید برای خانواده داشته به همین خاطر با نظر ویژه ای به آن نگاه می شود . وجود تصویر سگ بر روی ظروف وقطعات سفالین حکایت از همین مسأله دارد . به طور کلی علاوه برساخت سفال های دورۀ محمد جعفرنمونه های متنوع تر وجدید تری نیز ساخته می شود ، سفال هایی که با نقوش هندسی تزئین شده و با پوششی از گل اخرا وصیقلی سطح سفال تهیه می شود
تپه حسنلو
