از خصوصیات مهم سبک خراسانی, در مقایسه با سبک عراقی و دورانهای دیگر, خردگرایی شاعران و سخنوران این دوران است.
اهمیت و اعتبار عقل, هم در نزد دانشمندان که اصولاً دانش و علم آنان ثمره بزرگ خرد به شمار مى آید و هم در نزد شاعران و ادیبان(بالاخص در دوران آغاز شعر و ادب پارسی) از بالاترین درجه در ارزیابی ارزشها برخوردار است.
هر فضیلتی و هر دانشی در نتیجه تعقل و تفکر حاصل مىشود و جز علم لدنی و دانش پیامبران که موهبتی است.
دیگر علوم و دانشها در نزد هرکس گرد آمده باشد حاصل خرد داشتن و خرد ورزیدن است.
همانگونه که وصول به مراحل کمال عارفانه, نزد عرفا لازمه‌اش کشش و کوشش است، رسیدن به کمال دانش و علم و حتی پیش از آن ادراک ضرورت دانش برای انسان, زاده عقل و خرد است. هر طالب علمی, نخست خرد او ارزش دانش را به او تفیهم کرده است و با خرد خود پذیرفته است که دانش بالاترین مکتب انسان است و پس از این ادراک عقل, در پی کسب فضیلت و علم شتافته و به مراتب کمال دست یافته است.
شاعران و سخنوران نیز که به قول نظامی حکیم شاعر بزرگ داستانسرا در صف دوم کبریا پس از پیامبران قرار دارند, همچون راهنمایان آسمانی عقل را سرلوحه زندگی بشر دانسته‌اند و اصولاً شعر را از ماده «شعور» دانسته‌اند که ”عقل و شعور“ دو واژه مترادف است و بدان تعبیر و معنا, شاعر, مترادف عاقل.
در سده‌های کهن اطلاق ”فیلسوف“ به کسانی مىشد که جامع جمیع علوم بودند و حکیم در عرف داشمندان داننده حکمت شامل فلسفه و طب و ریاضیات و ادبیات و طبیعیات و نجوم مىشد. و نه تنها در کتب دانشورانی که جنبه علمی آنان به اصطلاح امروز بر فضیلت, ادبی آنان غلبه داشته است, همچون حکیم فارابی, حکیم بوعلی سینا, ابوریحان بیرونی, خواجه نصیر طوسی, بل که در کتابهایی که در آیین شعر و شاعری و نویسندگی نگاشته آمده است, همچون چهار مقاله نظامی عروضی, می بینیم که در کنار آداب شاعری و دبیری و نویسندگی, ابواب طب و نجوم قرار گرفته است در حالی که در کتب سده‌های بعد مقوله ادبی با علمی بکلی از هم جدا مىشود.
اگر به فهرست اسامی شاعران بزرگ قرن چهارم و پنجم نظری اجمالی بیفکنیم مىبینیم که لقب و صفت ”حکیم“ در جلو نام اغلب آنان دیده می شود و جز افرادی معدود, بقیه سخنوران نامی, به نام حکیم شهرت دارند. همچون: حکیم کسایی, حکیم عنصری حکیم ابوالقاسم فردوسی, حکیم فرخی سیستانی, حکیم ناصروخسرو, حکیم عمر خیام و شاعرانی که در مرز سبک خراسانی و عراقی قرار داشته‌اند و تولد و قسمتی از دوران زندگی آنان در دوران سبک خراسانی قرن چهارم و پنجم است, نام حکیم بر القاب آنان افزوده شده است مانند حکیم نظامی, حکیم خاقانی. اما از قرن ششم به بعد که دوران اوج عرفان یعنی عشق در برابر عقل است طبعاً سراینده شعر عاشقانه نیز القابش با سراینده شعر عاقلانه تفاوت مىیابد. بزرگان عرفان چون: فریدالدین عطار نیشابوری, جلال‌ادین مولوی, سعدی, حافظ, خواجه شاه نعمةا....ولی, نورالدین عبدالرحمن جامی و دیگر شاعران دوران سبک عراقی به لقب حکیم که لقب خردورزان است ملقب نیستند چون بیش از آنکه عاقل باشند عاشقند.
شاعران قرن چهارم و پنجم, بنیانگذار ادب فارسی پس از اسلامند؛ هم متأثر از تعالیم اخلاقی ایران کهن و هم معتقد به مبانی اسلامی. در همه ادیان و در همه شرایع, عقل معتبر است. در تعالیم اسلامی نیز حکم عقل با حکم شرع برابر شمرده شده است(کل ما حکم به العقل حکم به الشرع). بنابراین ”شریعت“ بیش از ”ظرفیت“ با عقل آشناست و با آن دمساز. از این حدیث فراتر و بنیادین‌تر این کلام است که: اول ما خلق ا....العقل نخستین آفریده خداوند عقل است و همه چیز از پرتو عقل بوجود امده است. ستایش عقل در گفتار پیامبران و بزرگان دین مکرر آمده است. پیغمبر فرمود: عداوت و دشمنی از روی خرد بهتر از محبت جاهل و نادان است. و حضرت علی(ع) فرموده است: ای فرزند بپرهیز از دوستی با احمق, پس همانا او وقتی که مىخواهد به تو سود برساند به تو زیان مىرساند. و باز از همان حضرت نقل شده است که: آنچه عاقل در آغاز کار مىبیند جاهل در پایان کار خواهد دید.
این مقاله به صورت ورد (docx ) می باشد و تعداد صفحات آن 48صفحه آماده پرینت می باشد
چیزی که این مقالات را متمایز کرده است آماده پرینت بودن مقالات می باشد تا خریدار از خرید خود راضی باشد
مقالات را با ورژن office2010 به بالا بازکنید
مقاله سبک خراسانی وعراقی