فایل : word
قابل ویرایش و آماده چاپ
تعداد صفحه :150
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.A)
گرایش : علوم قرآن و حدیث
عنوان:
بررسی شیوه های دعوت پیامبر اسلام(ص) با تکیه برحکمت، موعظه و مجادله احسن
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده
مقدمه .......................................................................................................................... 1
فصل اول : کلیات
1 – 1 – اهداف و انگیزه موضوع................................................................................... 6
1 – 2 – سؤالات تحقیق................................................................................................ 6
1 – 3 – پیشینۀ تحقیق.................................................................................................. 7
1 – 4 – روش تحقیق................................................................................................... 8
1 – 5 – ساختار و محدوده تحقیق................................................................................. 8
فصل دوم : مفهوم حکمت ، موعظه ، جدل و کاربرد آنها در قرآن کریم به عنوان شیوه دعوت پیامبر اسلام (ص)
2 – 1 – معانی لغوی و اصطلاحی حکمت ، موعظه ، جدل.............................................. 10
2 – 1 – 1 – معنی لغوی و اصطلاحی حکمت............................................................... 10
2 – 1 – 2 – معنی لغوی و اصطلاحی موعظه................................................................. 13
2 – 1 – 3 - معنی لغوی و اصطلاحی جدل.................................................................. 14
2 – 2 – کاربرد تعابیر مربوط به حکمت ، موعظه ، جدل در قرآن کریم ............................ 15
2 – 2 – 1 – کاربرد تعبیر حکمت ................................................................................ 15
2 – 2 – 2 – کاربرد تعبیر موعظه................................................................................... 17
2 – 2 – 3 – کاربرد تعبیر جدل..................................................................................... 18
2-3 شیوه های پیامبران در ابلاغ پیام الهی در قرآن کریم................................................... 18
2-3-1 شیوه دعوت پیامبر اسلام (ص) .......................................................................... 19
2-3-2 تبیین و تفسیر «حکمت ، موعظه حسنه و مجادله احسن» در آیه 125 از سوره نحل.. 23
فصل سوم : جلوه های حکمت الهی از منظر قرآن و روایات معصومین
3 – 1 – اهمیت حکمت از نظر اعتقادی در قرآن و روایات ............................................ 28
3 – 1 – 1 – حکمت و توحید...................................................................................... 28
3 – 1 – 2 – حکمت و نفی از شرک ........................................................................... 31
3 – 2 – حکمت در نبوت و شریعت ............................................................................ 33
3 – 2 – 1 – حکمت الهی ، هدف بعثت انبیاء ............................................................... 33
3 – 2 – 2 – حکمت الهی ، اخذ و میثاق با پیامبران ....................................................... 36
3 – 3 – اعطای حکمت بر صالحین در قرآن کریم ......................................................... 37
3 – 3 – 1 – لقمان حکیم ............................................................................................ 37
3 – 3 – 1 – 1 – برگزیده هایی از سخنان حکمت آمیز لقمان ........................................ 39
3 – 3 – 2 – حکمت حضرت داود ( ع )...................................................................... 41
3 – 3 – 2 – 1 – آزمون داود ( ع ).............................................................................. 43
3 – 3 – 2 – 2 – سخن خداوند با داود ( ع ) و گزیده ای از سخنان آن حضرت.............. 45
3 – 3 – 3 – حضرت عیسی ( ع ).............................................................................. 47
3 – 3 – 3 – 1 – برگزیده ای از حکمت ها و مواعظ عیسی ( ع )................................... 49
3 – 3 – 4 – حضرت یحیی ( ع )................................................................................ 49
3 – 3 – 5 – حضرت موسی ( ع )................................................................................ 51
3 – 4 – بررسی حکمت بر پیامبر ( ص ) مبنی بر اعطای فضل بر او و خاندانش « علیهم السلام » 52
3 – 5 – حکمت و نزول قرآن....................................................................................... 55
3 – 6 – حکمت و معاد................................................................................................ 58
3 – 7 – حکمت و بی رغبتی به دنیا در قرآن کریم.......................................................... 60
3 – 8 – حکمت و تواضع............................................................................................ 62
3 – 9 – تأویل حکمت در قرآن و روایات..................................................................... 64
3 – 9 – 1 – حکمت حقیقی ، معرفت به اولیاء و ائمه معصومین ( علیهم السلام )............. 64
3 – 9 – 2 – ائمه معصومین ، وارثان علم و حکمت الهی................................................ 67
3 – 9 – 3 – ائمه معصومین ، معادن حکمت الهی........................................................... 70
3 – 9 – 4 – ائمه معصومین ، مستودع حکمت الهی........................................................ 71
3 – 9 – 5 – ائمه معصومین ، دعوت کننده به خداوند با حکمت...................................... 73
3-10- نتیجه گیری بحث............................................................................................... 74
فصل چهارم : جلوه های موعظه از منظر قرآن و روایات معصومین
4 – 1 – مفهوم و اهمیت موعظه.................................................................................... 78
4 – 2 – موعظه در قرآن کریم....................................................................................... 80
4 – 3 – موعظۀ اخلاقی................................................................................................ 84
4 – 4 – موعظه نفسانی................................................................................................. 85
4 – 5 – موعظه پذیری و تکبر....................................................................................... 86
4 – 6 – تأثیر گذاری موعظه.......................................................................................... 88
4 – 6- 1 – شروط موعظه و وعظ................................................................................. 90
4 – 7 – آداب موعظه کردن ......................................................................................... 93
4 – 8 – اقسام موعظه................................................................................................... 94
4 – 8 – 1 – موعظه ناپسند ( ناآگاهانه و شیطانی )......................................................... 94
4 – 8 – 2- موعظه حسنه ........................................................................................... 95
4 – 9 – تفاوت موعظه و حکمت.................................................................................. 98
4 – 10 – تأویل موعظه حسنه در قرآن و روایات معصومین............................................. 99
4– 10 – 1 – نصیحت در زیارت جامعه کبیره................................................................ 103
4 – 11 – نتیجه گیری بحث.......................................................................................... 104
فصل پنجم : جلوه های مجادله از منظر قرآن و روایات معصومین
5 – 1 – مفهوم مجادله.................................................................................................. 108
5 – 2 – انواع مجادله در قرآن و روایات معصومین......................................................... 109
5 – 2 – 1 – مجادلۀ اَحسن ......................................................................................... 109
5 – 2 – 1 – 1 – مجادله اَحسن در قرآن کریم.............................................................. 109
5 – 2 – 1 – 2 – مجادله اَحسن در روایات................................................................... 112
5 – 2 – 2 – مجادلۀ غیر اَحسن ................................................................................... 114
5 – 2 – 3 – مجادلۀ عالمانه.......................................................................................... 117
5 – 2 – 4 – مجادلۀ جاهلانه........................................................................................ 119
5 – 3 – مجادلۀ اَحسن پیامبران الهی.............................................................................. 120
5 – 3 – 1 – مجادلۀ انبیاء الهی از دیدگاه قرآن کریم....................................................... 120
5-4- جلوه های مجادلۀ اَحسن رسول اکرم ( ص ) از دیدگاه قرآن کریم............................ 122
5 – 4 – 1 – احتجاج آن حضرت در برخورد با یهودیان................................................. 122
5 – 4 – 1 – 1 – احتجاج در مورد پسر خدا بودن عزیز پیامبر به زعم یهودیان.................. 122
5 – 4 – 2 – احتجاج آن حضرت در برخورد با مسیحیان................................................ 124
5 – 4 – 2 – 1 – احتجاج در مورد شفای جوان بیمار..................................................... 124
5 – 4 – 2 -2 - احتجاج در مورد مقیاسۀ معجزۀ عیسی ( ع ) با معجزه پیامبر(ص)............ 124
5 – 4 – 2 – 3- پاسخ پیامبر (ص) به مسیحیان در مورد عیسی (ع) و دعوت آنان به مباهله........... 125
5 – 4 – 3 – احتجاج آن حضرت در برخورد با مشرکین و ملحدین................................. 127
5 – 4 –3 – 1 – احتجاج در شبهۀ حلول الهی در هیاکل و صور...................................... 127
5 – 4 – 3 –2 – احتجاج در شبهه تعیین و انتخاب پیامبر الهی........................................ 128
5 - 5 – فطری بودن گفتگوی جدلی............................................................................. 129
5 - 6 – زمینه های مجادلۀ غیر احسن ( باطل )............................................................ 132
5 -7 – اهداف مجادله................................................................................................... 135
5- 8 – نتیجه گیری بحث.............................................................................................. 137
نتیجه گیری کلی .......................................................................................................... 139
منابع و ماخذ ............................................................................................................... 142
چکیده انگلیسی
«مقدمه»
اَلحَمُدللِه الذَّی هَدانا لِهذا وَ ما کُنا لِنَهتَدی لَولا اَن هَدانا اَللهُ[1] (ستایش خدای را که ما را بدین [راه] هدایت نمود ، و اگر خدا ما را راهبری نمی کرد ما خود هدایت نمی یافتیم).
حمد و سپاس خدای را که به عنوان خالق «ماسوی الله» هر موجودی را در راه سعادت خودش تا نهایت کمالش راهنمایی کرده و فرموده : «رَبُنّا الَذی اَعطی کُلَ شَیءٍ خَلقه ثُمَّ هَدی».(پرودگار ما کسی است که هر چیزی را خلقتی که در خور اوست داده ، سپس آن را هدایت فرموده است).و هیچ موجودی را از قائده به کمال رسیدن مستثنی نکرده و انسان را که اشرف مخلوقات دانسته ، کمال و سعادت عظمی عنایت فرموده و به سوی آن هدایت کرده است.و عقل را راهنما به سوی کمال و منشا شکوه و سربلندی انسان قرار داده است.
اما از آنجایی که سعادت و کمال انسان منحصر به سعادت مادی نمی باشد ، بلکه جهان معنا هر دو جهان را شامل می گردد به همین خاطر خداوند متعال اول عقل آفرینش یعنی حضرت محمد (ص) را به عنوان نبوت برگزید و او را به بندگانش حجت قرار داد : «حُجَهُ اَللهِ عَلَی العِبادِ النَبِّیُ و الحُجَه فیما بَینَ العِبادِ وَ بَینَ اَللهِ اَلعَقلُ»[2].(حجت خداوند بر بندگان پیامبر است و حجت میان بندگان و خدا عقل است).و آن حضرت را خلیفه خود بر روی زمین قرار داد تا راهنما و هدایت گر خلق به سوی او باشد و ایشان بشارت دهنده و ترساننده نیکان و بدان قرار داد تا حجت را بر مردم تمام گرداند.
«رُسُلاً مُبَشرینَ وَ مُنذرینَ لِئَلا یَکونَ لِلناسِ عَلَی اللهِ حُجَه بَعدَ الرُسُلِ وَ کانَ اَللهُ عَزیزاً حَکیماً»[3].(پیامبرانی که بشارت گر و هشدار دهنده بودند، تا برای مردم ، پس از (فرستادن) پیامبران ، در مقابل خدا (بهانه) و حجتی نباشد و خداوند توانا و حکیم است.)
بنابراین همچنان که بدون نبوت غافله بشریت به هدفی که از آفرینش او در نظر بوده است نمی رسد، تبیین احکام و مقررات الهی توسط راهبران غیر معصوم نیز راه به جایی نخواهد برد و موجب گمراهی خواهد شد و این نیازمند به دلایل عقلی و نقلی محکم می باشد.
در این رساله تحت عنوان « بررسی شیوه های دعوت پیامبر اسلام (ص) با تکیه بر حکمت ، موعظه و مجادله احسن» با استفاده از آیات قرآن کریم و احادیث معصومین به بررسی شیوه های دعوت رسول اکرم (ص) پرداخته و پس از بررسی و تحلیل نظرات مختلف ، نظریه مختار بیان گردیده است.و به اندازه بضاعت اندک ، قطره ای ناچیز از این دریای بیکران چشیده و به نکات زیر دست یافتم که : «حکمت» نوری افاضه ای از سوی خداوند است به کسانی که از نیروی عقل خود بتوانند درست استفاده نمایند ، عطا خواهد شد و در سایه آن به حقایق معلومات و درجاتی از کمال می رسند.[4]
و موعظه یکی از راه های دعوت و جلب قلوب شمرده می شود که پیامبر اسلام (ص) برای جذب افرادی که دارای احساسات و عواطف جوشان و بیداری عمومی بودند از موعظه بهره می برد و خداوند متعال برای اینکه پیامبرش را اسوه اهل استدلال قرار دهد، به او ابلاغ فرمود که استدلال محض ، همه جا سودمند نیست ،بلکه علاوه بر آن ، از موعظه برای دعوت دیگران استفاده نماید.
و «مجادله» که رسول اکرم (ص) به طور مطلق از آن نهی نشده است بلکه از آن مجادله غیر احسن و یا باطل منع شده است ، چنانکه خداوند متعال می فرماید : «وَلا تُجادَلوا اَهلَ الکُتابِ اِلا بِالَّتی هِیَ اَحسَن» ، بنابراین مجادله احسن در اسلام جایز می باشد که قانون عملی برای رسول اکرم (ص) در مقابل مخالفان اسلام بوده است.در مقابل مجادله احسن مجادله باطل قرار می گیرد که مطابق قرآن کریم و روایات معتبر معصومین ، بر مردم حرام گردیده است زیرا در این نوع جدال ،سعی و تلاش مخالفان در جهت حق جلوه دادن عقاید باطل و نادرستشان می باشد در حالی که مجادله احسن با استفاده از اصول مشترک طرفین برای محقق ساختن حق و اثبات آن صورت می پذیرد.
این پایان نامه به روش کتابخانه ای و با استفاده از منابع تفسیری و روایی و با راهنمایی اساتید محترم راهنما و مشاور در پنج فصل تالیف و تنظیم گشته است :
فصل اول- شامل کلیات (اهداف و انگیزه موضوع ، سوالات تحقیق ، پیشینه تحقیق ،روش تحقیق و ساختار و محدوده تحقیق) می باشد.
فصل دوم- مفهوم حکمت ، موعظه ، جدل و کاربرد آنها در قرآن کریم به عنوان شیوه دعوت پیامبر اکرم (ص) شامل (معانی لغوی و اصطلاحی حکمت ، موعظه و جدل و کاربرد آنها در قرآن کریم و شیوه های پیامبران در ابلاغ پیام الهی به خصوص شیوه رسول اکرم (ص) می باشد).
فصل سوم- جلوه های حکمت الهی که اهم آن شامل : (اهمیت حکمت از نظر اعتقادی ، حکمت و توحید ، حکمت الهی هدف بعثت انبیاء ، اعطای حکمت بر صالحین در قرآن کریم ، حکمت واعطای فضل بر رسول اکرم (ص) و خاندانش (علیهم السلام) ، تاویل حکمت در قرآن و روایات) می باشد.
فصل چهارم- جلوه های موعظه از منظر قرآن و روایات معصوم که اهم آن شامل : (موعظه در قرآن کریم ، موعظه اخلاقی ، نفسانی ، تاثیر گذاری موعظه ،اقسام موعظه ،تاویل موعظه) می باشد.
فصل پنجم- جلوه های مجادله در قرآن و روایات که عبارتند از : (انواع مجادله در قرآن و روایات ، مجادله احسن پیامبران الهی ، جلوه های مجادله احسن پیامبر اکرم (ص) در قرآن کریم و زمینه های مجادله غیر احسن ، اهداف مجادله) می باشد.
در نهایت به نتیجه گیری کلی پرداخته شده است.
از پروردگار متعال پیوسته درخواست نماییم «الهم انّی اسئلک ان تصلّی علی محمد نبّی رحمتک و کلمه نورک و ان تملأ قلبی نور الیقین و صدری نور الایمان و فکری نور النیات و عزمی نور العلم و قوّتی نور العمل و لسانی نور الصدق و دینی نور البصائر من عندک و بصری نور الضیاء و سمعی نور الحکمه و مودتی نور الموالاه لمحمد و اله علیه السلام......[5]
(خدایا از تو می خواهم که اولاً درود فرستی بر محمد پیغمبر رحمتت و کلمه نورت و ثانیاً پر کنی دلم را با نور یقین و سینه ام را با نور ایمان و فکرم را با نور تصمیمات و تصمیمم را با نور دانش و نیرویم را با نور کار و زبانم را با نور راستی و دینم را با نور بصیرت ها از پیشت و دیده ام را با نور روشنایی و گوشم را با نور حکمت و مودتم را با نور دوستی و پیوستگی با محمد و آلش که سلام بر آنان باد......)
[1] - اعراف / 43
[2] - طله / 50
[3] - نساء / 165
[4] - لازم به ذکر است که هیچ یک از بندگان حتی انبیای الهی نیز نمی توانند به کنه معرفت خداوند برسند.«و ما قدروا الله حق قدره» و خداوند متعال اگر بخواهد معرفت خویش را به بنده اش می دهد لذا بندگان باید به واسطه معرفت انبیا و ائمه به درجاتی از معرفت خداوند برسند و لاغیر.
[5] - قمی / مفاتیح الجنان / دعای بعد از زیات آل یاسین / 1030
پایان نامه بررسی شیوه های دعوت پیامبر اسلام (ص) با تکیه بر حکمت ، موعظه و مجادله احسن
