شناخت ویژگیهای ژئومورفولوژی پهنه های کارستی که ازسنگهای انحلال پذیرعمدتآکربناته نظیرآهک تشکیل شده اندنه تنها ازنظربنیادی ، بلکه به لحاظ تامین آب موردنیازانسان دارای اهمیت می باشد.پژوهش حاضربه بررسی، ژئومورفولوژی کارست حوضه آبریزفریزی پرداخته است.این حوضه دردامنه شمالی زون بینالود قرار داردکه جزء زیرحوضه کشف رودمی باشد.هدف ازانتخاب موضوع مورد نظر شناسایی اشکال کارستی مانند:آون-دولین-لاپیه ها-غارها وچشمه های کارستی وطبقه بندی این اشکال درمنطقه می باشد.
روش تحقیق دراین رساله، به صورت تجربی واستقرایی می باشد.که بااستفاده ازعملیات میدانی وژئومتری برخی اشکال کارستی واستفاده ازتصاویرهوایی ونقشه ها حاصل شده است.باتوجه به وجود پهنه های آهکی مربوط به سازندهای مزدوران (ژوراسیک زیرین ومیانی) وچمن بید ونیز تشکیل اشکال کارستیبویژه درسازندمزدوران ،این سازندحائزاهمیت بوده است وازطرفی بدلیل جاذبه های جهانگردی درحوضه بایستی اقدامات اساسی درزمینه کنترل ومدیریت منابع آب کارست صورت گیردتاازورودآلاینده ها به منابع آب جلوگیری شده ومدیریت قلمروهای آهکی حوضه تقویت گردد.
واژه کارست که به معنی منطقه سنگی درزبان قدیمی ازقوم هندواروپایی است ونیزنام ناحیه ای است نزدیک کشوریوگسلاوی سابق که سنگهای آهکی آن دراثرفرآیندهای فرسایشی منظره خاصی پیداکرده است.ازاین نظرژئومورفوگ ها به مناظروچشم اندازهای متنوع تشکیل شده درسنگ های کربناته،دولومیته وتبخیری درهرناحیه پدیده های کارستی یا مجموعه زمین شکلهای کارست حقیقی می گویند.(احمدی،1385ص90).
درحال حاضرحدود17%سطوح قاره ها راسنگهای کربناته پوشانیده اندو27% جمعیت جهان ازمنابع آب کارست استفاده می کنند.نیزمناطق فلات قاره بیشتراز10%سطح کره زمین رادربرمی گیرندکه درآنها اشکال کارست وجوددارد.درایران نیز به علت وجودشرایط مساعد زمین شناسی وتاثیر شرایط آب وهوایی، اشکال کارستی دربرخی نقاط ازجمله دررشته کوههای زاگرس،البرز،وکپه داغ وهزارمسجد وجزایرخلیج فارس گسترش یافته استوسعت سازندهای آهکی دراستان خراسان ،حدود 20هزارکیلومترمربع می باشدکه عمدتآ ازدوران مزوزوئیک هستند.(بهنیافر، 1383ص124) . شناسایی اشکال کارستی که ازسنگهای انحلال پذیروعمدتا ازکربنات ها نظیرسنگهای آهکی ودولومیتی تشکیل یافته وطبقه بندی آنها دارای اهمیت استبویژه هنگامی که ازدیدگاه کاربردی به آن توجه شودمانند:استفاده ازآبخانهای کارستی وتوسعه منابع آب،پروژه های عمرانی ازقبیل سدسازی واستفاده برای شرب،وجودذخایرعظیمی ازهیدروکربورها(نفت وگاز)درسازندهای کارستی،همچنین توسعه صنعت توریسم وگردشگری.مطالعات کارست درایران سابقه چندانی ندارد وبه سالهای 1351-1352 می رسدبنابراین لزوم برنامه ریزی برای شناسایی ا شکال کارستی وطبقه بندی آن دارای اهمیت می باشد.حوضه آبریزفریزی درشمال غرب مشهدواقع شده وبه لحاظ ژئومورفولوژیکی از واحدکوهستان،واحدنیمه کوهستانی،واحدفلات و واحد تراس های آبرفتی ومخروط افکنه تشکیل شده است. شناسایی پدیده های کارستی مانندکارن،دولین،آون،پولیه،غارها،وغیره که دراثرانحلال ایجادشده اندطبقه بندی آنها درحوضه آبریزفریزی ازاهداف مطالعه این رساله می باشدکه برای اولین باردراین منطقه صورت گرفته است.
1-1- طرح مساله و ضرورت تحقیق:
یکی ازعلومی که گامهای مؤثری رادرزمینة شناسایی زمین ومحیط زیست انسان برداشته است علم ژئومورفولوژی است . ژئومورفولوژی علم شناسایی اشکال ناهمواریهای زمین است.این علم ازدیرباز به وسیله جغرافیدانان یونانی بی آنکه عنوان مشخص داشته باشد شناخته شده بودوبعدها دردوره رنسانس لئوناردووسنی وبرناردپالسی درگسترش آن پیشقدم شدند.درقرن نوزدهم ژئومورفولوژی یکی ازشاخه های سیستماتیک علوم مربوط به زمین میگردد.(ترجمه خیام ،1374 پیشگفتار.)انسان رفته رفته بابرترشمردن خویش برمظاهرطیبعت،بامظاهرژئومورفولوژی نیزمانندبسیاری ازپدیده هاومظاهرطبیعی درافتاد ، کوههاراشکافت،دامنه راتسطیح نمود،دره هارامسدودکرد،سواحل رااشغال نمود.امروزه ژئومورفولوگ ها نیزمانندسایرمتخصصان علوم طبیعی می دانندکه برپدیده های طبیعی فرآیندهای پیچیده حاکم است که با یکدیگردرتقابل وبریکدیگرتاثیرگذارمی باشندوچنانچه محیط طبیعی رایک سیستم فرض کنیم پدیده های ژئومورفولوژی نیزجزء زیرسیستم های این محیط می باشندوباسیستم های دیگردررابطه اند.بنابراین پدیده های مطرح درژئومورفولوژی هرکدام درحکم یک سیستم پویا هستندکه از یک طرف تحت تاثیرفرآیندهای مختلف قراردارندوازطرف دیگرخودبرسیستم های دیگرتاثیرمی گذارند.پویایی سیستم های ژئومورفولوژی ورابطه پیچیده وارتباط سیستمی آنها باسایر فرآیندها وپدیده ها باعث شده که این علم به عنوان یک علم کاربردی که زیربنای بسیاری ازمطالعات برنامه ریزیهای محیطی راتشکیل می دهد،مطرح گردد.(بهنیافر.ثروتی 1383ص2).یکی ازپدیده های مهم ژئومورفولوژیکی مناطق کارستی می باشد.که ازویژگی های این مناطق ،وجود سنگهای آهکی است که ازآهکهای دولومیتی بافرمول شیمیایی ویاکربنات مضاعف کلسیم ومنیزیم است تشکیل یافته است.همچنین مناطق کارستی به صورت صخره ای دیده می شوندزیراکه آهک به هیچ وجه دراثرعوامل تخریب به خورده سنگهای کوچک وریزتبدیل نمی شود.باتوجه به اینکه مناطق کارستی درایران گسترش وسیعی دارد،ووجودآبخانهای کارستی دراین مناطق از اهمیت زیادی برخورداراست .بنابراین به لحاظ کاربردی استفاده ازاین منابع نقش مهمی درتامین آب به ویژه درمناطقی که باکمبودآب وخشکسالی مواجه هستنددارد.درحوضه آبریزفریزی به علت وجودعوامل مختلف زمین شناسی،اقلیمی وهیدرولوژیکی شرایط مناسبی برای تشکیل اشکال کارستی ایجادشده است.دربین همه عوامل تاثیرگذاربرکارست شدگی حوضه، سازند های آهکی اهمیت بیشتری داشته وچون حوضه دارای جاذبه گردشگری می باشد،لذامطالعه پهنه های کارستی منطقه دارای اهمیتمی باشد.
2–1- اهداف تحقیق:
این یک اصل است که هرعمل بایددارای هدف باشدوعمل بدون هدف عملی است که راه به جایی نمی برد.دراجرای پژوهشهای علمی پس ازبیان مسالة تحقیق پژوهشگرقصدخودرا به صورت عملیاتی که از طریق مشاهده های عینی قابل دستیابی است بیان می کند.به عبارت دیگرمحقق می گویدکه به دنبال یافتنپاسخ چه سوال کلی است.(فرهنگی وصفرزاده.1385.ص162-163).هدف هرتحقیق علمی حل مسائل ومشکلات آن علم است.هدف تحقیق درژئومورفولوژی نیزروشهای درست اندیشیدن وبه طورکلی کشف حقایق وپیداکردن جواب مسائل وحل مشکلات مربوط به محیط طبیعی وپدیده های ناشی ازآن ودست یابی به معیارهایی درزمینة افزایش ایمنی محیط وگسترش دامنة اطلاعات درژئومورفولوژی می باشد.چون تحقیقات به منظوررفع مسائل ومشکلات مردم صورت می گیرد،بنابراین انجام آن ضرورتی اجتناب ناپذیراست.(مقیمی ومحمودی.1383ص13-14)به طورکلی هدف این رساله بررسی ژئومورفولوژی کارست درحوضه آبریزفریزی می باشد واهداف خاص آن عبارتنداز:
1-شناسایی قلمروهای آهکی-دولومیتی درمنطقه وارتباط آنها بااشکال کارستی.
2-تهیه نقشه ژئومورفولوژیکی ازحوضه باتوجه به اینکه تاکنون مناظراین حوضه طبقه بندی وشناسایی نشده اند.
3–1- سؤالات تحقیق:
ممکن است بعضی مسائل پژوهشی دارای فرضیه مشخصی نباشد.اگرمطالعه تحقیقی دررابطه بامساله ای باشد که اطلاعات درموردآن کافی نبوده ویا اصلآ اطلاعاتی وجودنداشته باشد،آنوقت ممکن نخواهدبود که پیش فرض ویا فرضیه ای منطقی برآن بنا نهاد .زیراطرح فرضیه دلالت بروجوداطلاعاتی درمورد مسئله وحوضه تحقیق دارد.(ترجمه مولازاده،1377ص30)
وفرضیه عبارت است ازحدس معقول یا گمانی مبتنی برمدرک موجود.(شکوهی1364)بنابراین سؤالاتی که دراین تحقیق مطرح است،عبارتنداز:
1-با توجه به پراکندگی سازندهای آهکی-دولومیتی مربوط به مزوزوئیک، آیا اشکال وفرآیندهای کارستی درمنطقه موردمطالعه شکل گرفته است؟
2-مهمترین ناهمواریها ومناظرکارستی حوضهدرچه قسمت هایی وجوددارند،وآیاباسازندهای زمین شناسی مرتبط اند؟
4–1-روش انجام تحقیق:
باتوجه به اینکه جغرافیا یک علم است،روشهای پژوهشی آن بااستفاده ازروش علمی صورت می گیردونتایجی مشابه به نتایج دیگرنظام های علمی به وجودمی آورد.(هارلینگ،ودیگران)روش تحقیق به معنای تبیین وتفسیرحرکت،جهت رسیدن به حقایق مربوط به موضوع تحقیق ما است.(حافظ نیا.1379ص162)درپژوهشهای علمی،پیروی کردن ازیک روش ومتدخاص درجریان انجام پژوهش باعث می شودجهت گیریها وانجام کارهای مربوط به گردآوری اطلاعات، تجزیه وتحلیل آنها ونتیجه گیری، ازیک سلسله مراتب خاص ونظام بندی مشخصی پیروی کند.روش تحقیق دراین رساله ،روش تجربی-استقرایی استکه درابتدا با استفاده ازاطلاعات موجوددرکتابخانه ها وسازمانهای مختلف و بااستفاده ازنقشه های زمین شناسی وعملیات میدانی به صورت تجربی، مشخص گردیدکه منطقه موردمطالعه چه ویژگی هایی داردودرنهایت با تجزیه وتحلیل این اطلاعات نتیجه کلی بدست آمدکه منطقه دارای اشکال کارستی وآهکی می باشد.مهمترین ابزارهای تحقیق عبارت بودنداز:
1-داده هاواطلاعات هواشناسی وهیدرولوژیکی.
2-ژئومتری پدیده هاازطریق عملیات میدانی.
3-تصاویرتهیه شده ازحوضه.
4-عکس های هوایی40000 :1و1:20000حوضه موردمطالعه.
5-نقشه های توپوگرافی 50000 :1و1:250000نقشه های زمین شناسی 100000 : 1 .
6-تصاویرماهواره ای لندست.
برای جمع آوری اطلاعات موردنیازبه کتابخانه ها ومراکزآرشیوادارات وسازمانهای زیر مراجعه شد:-سازمان مدیریت وبرنامه ریزی(استا نداری)،سازمان آب منطقه ای خراسان رضوی،سازمان زمین شناسیسازمان محیط زیست،سازمان منابع طبیعی،بخش تحقیقات کشاورزی وخاک سازمان منابع طبیعی،کتابخانه حرم مطهرتالارجغرافیا،کتابخانه دانشگاه فردوسی وکتابخانه دانشگاه آزاداسلامی مشهدکه ازمنابع ومآخذ-نشریات-آمارنامه ها-گزارشها ومقالات- وکتابهای مربوط به موضوع تحقیق استفاده شد.
درقسمت عملیات میدانی باحضوردرمنطقه ومشاهده مستقیم به صورت بررسی پدیده های زمین ساختی وژئومورفولوژی ، اندازه گیری برخی ازپدیده های ژئومورفولوژیکی و گرفتن عکس وتهیه فیلم ،اطلاعات موردنیازجمع آوری شد.برای تجزیه وتحلیل اطلاعات آماری وکشیدن نمودارها نیز ازنرم افزارExcel استفاده گردید.همچنین ازطریق تصاویرهوائی وعملیات میدانی نقشه کالکی ژئومورفولوژی حوضه تهیه شدوبااستفاده ازمحیط فتوشاپ نقشه ژئومورفولوژی حوضه تهیه گردید.
5 – 1 - پیشینه تحقیق:
به طورکلی مطالعات درزمینة ژئومورفولوژی کارست درسطح جهان به خاطراهمیتی که این پدیده درزمینة مدیریت آب داردبسیارموردتوجه پژوهش گران است.درایران به علت وجودچاه های قدیمی درتشکیلات آهکی دربعضی ازنقاط ایران به ویژه درحوالی شیراز، نشانه ای ازتوجه ایرانیان قدیم به وجودمنابع آبی با ارزش دردل کارستها وبهره برداری ازآن است.به این چاه ها که درعهدباستان حفرشده است،چاه های گبری می گویند.اما مشکلات فنی وعدم امکانات کافی درآن زمان،درمحدودیت توسعه شناخت وبهره برداری ازاین منابع با اهمیت،نقش مؤثری داشته است.ازآنجایی که بعضی ازدشتهای کشوربه ویژه درمناطق جنوبی محدودیتهایی از نظربهره برداری ازآب به لحاظ سازند های زمین شناسی دارد،سازندهای غیرآبرفتی(کارستها)درسالهای اخیرموردتوجه قرارگرفته است.(کردوانی.1383ص365).
سابقة مطالعات کارست درایران رامی توان به دودورة قبل وبعدازانقلاب تقسیم بندی کرد.اولین اکیپ هایی که درسالهای 1352-1351 تشکیل شد،اکیپ مطالعات آهکی زاگرس جنوبی بود.باامکانات محدودی که داشتند شناسایی اولیه رادرمنطقه انجام دادند.اما مطالعات نوین دراین زمینه درسال 1367 باپروژة آهکی مهارلوشیراز شروع شدوازآن زمان مرکزملی کارست تاسیس گردید.هم اکنون این مطالعات ادامه دارد. (سایت آفتاب).
مقالات بررسی شده درزمینه کارست عبارتنداز:
1-ژئومورفولوژی کارست درتاقدیس خاویز(شمال شرق بهبهان)(محمدرضاثروتی وغلام حسین اسکانی کزازی):که به بررسی پهنه های کارستی درتاقدیس خاویزدراستان خوزستان وشمال شرقی بهبهان می پردازد.فشارهای تکتونیکی ومقاوت سنگ آهک آسماری درساختمان این تاقدیس دچاردرزوشکاف وگسل خوردگی شده است.وهمچنین باوجودشرایط آب وهوایی نیمه خشک به دلیل وجودساختمان زمین شناسی وسنگ شناسی درمنطقه، اشکال کارستی بادرجه تحول مختلف درسرتاسرتاقدیس خاویزبه چشم میخورد.
2-نقش شکستگیهادرتوسعه کارست محدوده تاقدیس پابده اززاگرس چین خورده وکاربرددادههای ماهواره ای وسیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS)(سعیدپیراسته ).دراین مقاله کاربردداده های ماهواره ای وتحلیل فضایی درمحیط سیستم اطلاعات جغرافیایی جهت استخراج اطلاعات وبررسی ارتباط ساختاری-تکتونیک باکارست موردتاکیدقرارگرفته است.این بررسی نشان دادکه توسعه کارست درمنطقه تحت تاثیرعوامل مختلفی ازقبیل شکستگی ها وتکتونیک می باشد.همچنین شکستگیها براساس مطالعات صحرایی وتکنیک سنجش ازدورروی تصاویرماهواره ای لندست 7 شناسایی وبه صورت رقومی ترسیم شده است.
3-کارست ژئومورفولوژی درحوضه آبریزکارده(شمال شرق مشهد)(ابوالفضل بهنیافر.)که به بررسی ویژگیهای ژئومورفیک کارستی واهمیت آنها ازنظرحساسیت هیدرولوژیکی به آلاینده ها درحوضه آبریزکارده پرداخته شده است.هدف اصلی این تحقیق شناسایی وطبقه بندی زمین شکل های کارست درمنطقه ونقش مناظرکارستی درزهکشی آب ها وهرزآبها به درون سیستم هیدرولوژیکی بوده است.
4-اهمیت بررسی ژئومورفولوژی کارست درآمایش سرزمین وتوسعه پایدارشهری.(کمال طاهری).بررسی مفهوم کارست وخطرات ناشی ازآن واهمیت شناخت سیماهای کارستی دربرنامه های آمایش سرزمین ازاهداف این مقاله می باشد.
شامل 207 صفحه فایل word قابل ویرایش
دانلود پروژه ژئومورفولوژی کارست حوضه آبریزفریزی
