روند توسعه شهر قوچان با توجه به ژئومورفولژی و زمین‌شناسی منطقه
تعیین معیارها و ضوابطی که باید در طرحریزی کالبدی شهر مورد توجه قرار گیرد .
-شکل گیری شهر قوچان
همچنانکه در مبحث مطالعات تاریخی و روند توسعه تاریخی شهر قوچان بیان گردید بافت موجود از این شهر سابقه چندان طولانی ندارد ، هر چند منطقه قوچان و نام قوچان دارای قدمت بسیار زیادی است . نام قوچان که قبلاً آساک ، آشاک ، آرسکا و خبوشان بوده است از نظر قدمت تاریخی به زمان اشکانیان برمی‌گردد که در آن زمان مرکز یکی از ساتراپهای هجده‌گانه دوره اشکانیان بوده و از نظر موقعیت استقرار در غرب شهر قوچان کنونی بوده است .
پس از زلزله 1272 هجری شمسی (1311 هجری قمری) در منطقه قوچان به نام ناصرخان شجاع‌الدوله با حمایت دولت مرکزی ایران در موقعیت فعلی اقدام به ساخت شهری می‌نماید که ایده اولیه آن به عهده مهندس عبدالرزاق خان بغایری بوده که به نوعی الگوبرداری از شهر عشق‌آباد ترکمنستان است . بنابراین از ابتدای بنیان‌گذاری این شهر دارای طرح شهرسازی فکر شده‌ای بوده که نظم و بافت هسته اولیه این شهر (میدان مرکزی) گویای مطلب فوق است . اما به تدریج با افزایش جمعیت و نیاز به توسعه در این شهر که از طریق طرح هادی ، طرح جامع و یا طرحهای آماده‌سازی تهیه شده است با اصول و مبانی روز شهرسازی نیز شهر توسعه پیدا کرده است که در حال حاضر به شکل موجود خودنمایی می‌کند . در زمان شکل‌گیری استخوان‌بندی اصلی شهر را دو محور عمود بر هم که در میدان مرکزی با یکدیگر تقاطع پیدا نموده است تشکیل می‌داده است .
خیابان امام‌خمینی و در ادامه خیابان ولیعصر با یکدیگر تقاطع پیدا نموده است تشکیل می‌داده است .
خیابان امام خمینی و در ادامه خیابان ولیعصر در جهت شمالی – جنوبی و خیابان شهید مطهری و در ادامه خیابان امام خمینی و در ادامه خیابان ولیعصر در جهت شمالی – جنوبی و خیابان شهید مطهری و در ادامه خیابان شهید بهشتی نیز محور شرقی – غربی شهر را تشکیل می‌داده است . به تدریج با توسعه شهر به سمت شرق ، شمال و جنوب محورهای دیگری شکل میگیرند که استخوان‌بندی شهر را با توجه به کاربریهای حاشیه آن تکمیل می‌کند . خیابان مدرس و شریعتی در شرق ، خیابان کلاهدوز در جنوب و خیابان کمربندی در شمال چنین نقشی را ایفا می نمایند .
در طراحی طرح جدید قوچان معیارهای اصلی و اساسی در طرحریزی کالبدی شهر در موارد زیر خلاصه شده است :
1-سلسله مراتب تقسیمات شهری
2-سلسله مراتب شبکه معابر و دسترسیها
3-استقرار خدمات با در نظر گرفتن تقسیمات شهری ، شبکه معابر و اثرات زیست‌محیطی
4-ملحوظ نمودن اثرات اقلیم در طرحریزی کالبدی
5-انعطاف‌پذیری طرح
در کنار موارد مذکور چندین فاکتور دیگر نیز نقش‌آفرینی کرده که بالتبع اثرات آن نیز در طراحی ملحوظ شده است .
-به منظور مدیریت صحیح و اجرایی شهر سلسله مراتب تقسیمات شهری به عنوان اولین اصل در طرحریزی مد نظر قرار گرفته است . تقسیم شهر به واحدهای کوچکتر چه از نظر پیش‌بینی خدمات برای ساکنین آن و چه از نظر مدیریت شهری به گونه‌ای است که با کمترین هزینه ، بهترین و بیشترین خدمات به شهروندان ارائه گردد مد نظر بوده است . در این تقسیم‌بندی شرایط اجتماعی و فرهنگی و عرفی و همچنین شبکه معابر بدون تاثیر نبوده است . لذا در ابتدا شهر به 4 منطقه که مرز جداکننده این مناطق شبکه‌های شریانی درجه یک می‌باشند تقسیم شده است . بطور متوسط جمعیت ساکن در هر منطقه شهری قوچان 30 هزار نفر بوده و خدمات منطقه‌ای از نظر نوع کاربری و سطح اختصاص یافته به آن نیز در حد جمعیت ساکن در نظر گرفته شده است .با در نظر گرفتن شبکه‌های شریانی درجه دو در هر یک از مناطق به 2 یا چند ناحیه تقسیم شده است .مناطق شرقی ، غربی و جنوبی هر کدام به دو ناحیه و منطقه مرکزی شهر قوچان با توجه به تراکم جمعیتی و همچنین عوارض طبیعی و معابر به 4 ناحیه تقسیم شده است . نواحی به گونه‌ای انتخاب شده‌اند که از نظر کالبدی و وضعیت عرفی و همچنین طرح مصوب قبلی بطور متوسط دربرگیرنده 5-3 محله باشند . محلات شهر قوچان نیز در سطحی انتخاب شده است که از دورترین نقطه آن تا مرکز فیزیکی آن حداکثر فاصله 500 متر باشد . همچنین جمعیت‌پذیری هر محله در افق طرح 4000-3500 نفر خواهد بود که این میزان با عنایت به سیاستهای اخیر وزارت مسکن و شهرسازی و همچنین هدف این مهندسان مشاور در بالا بردن تراکم ساختمانی و جمعیتی ، می‌تواند تا 5000 نفر نیز افزایش یابد ، بطوریکه در محدوده فعلی بتوان جمعیتی نزدیک به 1500000 نفر را ساکن نمود .
- به منظور ایجاد یک ترافیک روان و دارای امنیت در طرحریزی کالبدی شهر قوچان سلسله مراتب دسترسیها مد نظر قرار گرفته است به گونه‌ای که تنها امکان دسترسی کاربریهای مقیاس شهری و منطقه‌ای از شبکه‌های شریانی میسر است و به هیچ عنوان دسترسی کاربریهای ناحیه‌ای و محله ای و مسکونی از شبکه های شریانی داده نشده است . حتی از نظر دسترسی و تقاطع با معابر دیگر بطور کلی یک درجه اختلاف و استثنائاً تا دو درجه اختلاف وجود خواهد داشت . بعبارت دیگر دسترسی مجاز از شبکه‌های شریانی درجه یک تنها شبکه‌های شریانی درجه دو بوده و از شبکه‌های شریانی درجه دو تنها امکان دسترسی شبکه‌های جمع و پخش‌کننده مجاز بوده و به این ترتیب تقاطعها در شبکه‌های سریع و شریانی متناسب با سرعت مسیر و همچنین در فاصله‌های مناسب تعبیه گردیده است . مطلبی که در خصوص چگونگی تاثیر شبکه معابر در طرحریزی کالبدی قابل بررسی است نظم و حل معضل ترافیک در بافت مرکزی شهر و انتظام بخشیدن به بافت حاشیه‌ای شهر که عمدتاً از طریق طرحهای آماده‌سازی ایجاد گردیده‌اند . شکل وضع موجود بافت مرکزی شهر وجود شبکه‌های بسیار زیاد شرقی- غربی و شمالی – جنوبی با یک عرض بوده که علاوه بر کم بودن عرض آنها نمی‌توان علی‌الظاهر یک معبر را نسبت به معبر دیگر برتری داد چرا که از نظر کاربری حاشیه آن نیز اختلافی وجود ندارد . لذا به منظور انتظام‌بخشیدن و رعایت سلسله مراتب شبکه معابر و دسترسی به معابری اهمیت داده و نقش جمع و پخش کننده و یا شریانی داده و بعضاً فقط عملکرد دسترسی به واحدهای مسکونی دارند و ارتباط سواره آنها با شبکه‌های درجه بالاتر قطع گردیده است .
-علاوه بر استقرار کاربریهای خدماتی در موقعیتی مناسب از نظر دسترسی سعی گردیده است علاوه بر رعایت مسائل زیست محیطی در کاربریهای آلوده‌زا ، سنخیت کاربریها با یکدیگر نیز مدنظر قرار گرفته و دسترسی جمعیت ساکن در هر نقطه شهر را به کاربریهای شهری و منطقه‌ای در کمترین زمان ممکن میسر نمود .
-یکی دیگر از پارامترهای مؤثر در شکل‌گیری کالبدی شهر قوچان اثرات اقلیم بر شهرسازی و معماری این منطقه است . اقلیم سرد و کوهستانی این شهر به همراه موقعیت این منطقه از نظر زاویه تابش (عرض جغرافیایی) اقتضا می‌کند که در طراحی اثرات اقلیم کاملاً مدنظر قرار گیرد .
هر چند که در شکل‌گیری بافت اولیه کم و بیش اثرات اقلیم دیده شده و به تجربه ساکنین شهر خود را به نحوی با شرایط اقلیمی انطباق داده‌اند . بطوریکه جهت‌گیری ساختمانها ، بافت فشرده ، نوع مصالح بکار رفته و حتی جهت شکل‌گیری معابر اصلی با توجه به مطالعات اقلیمی در بهترین شرایط شکل گرفته‌اند اما در شکل‌گیری معابر شرقی – غربی کمتر به ارتفاع ساختمانها توجه گردیده و خصوصاً با افزایش تراکم ساختمانی در سالهای اخیر در بافت مرکزی این مطلب تشدید شده است .
-انعطاف‌پذیری طرح از نظر تقسیمات کالبدی ، تراکم ساختمانی و حتی استقرار کاربریهای خدماتی مقیاس محله‌ای و ناحیه‌ای یکی دیگر از اصولی بوده است که در طراحی لحاظ گردیده تا علاوه بر اجرایی نمودن طرح ، سیاستهای تشویقی برای رغبت مردم در اجرای طرح جامع را نیز به دنبال داشته باشد .
بر همین اساس با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی حاکم بر محلات و قشر اجتماعی ساکن در آن محلات، ضوابط تفکیک و تراکم نیز تغییر نموده و سعی گردیده است با این شرایط منطبق باشد .
مطلبی دیگر در خصوص توزیع خدمات و جایگزینی آنها قابل ذکر است و آن اینکه بعضاً خدماتی در سطح شهر وجود دارند که عملکرد مقیاس شهری دارند و این فضاها به قوت خود درآیند نیز این نقش را ایفا خواهد نمود . بعضی از کاربریهای خدماتی مقیاس شهری در طرح جامع و تفصیلی مصوب پیش‌بینی شده که تاکنون احداث نشده است . بعضی از این کاربریها در محل پیش‌بینی شده قبلی تثبیت شده و بعضی از کاربریها نیز جابجا شده است و در مکانی دیگر پیش‌بینی گردیده است. به همین ترتیب کاربریهای مقیاس منطقه و ناحیه نیز بدین ترتیب حفظ و یا تعیین شده‌اند .
الگوی کلاسیک تقسیمات شهری
جمع‌بندی ، تنظیم و مقایسه راه‌حلهای بدست آمده برای رشد و توسعه شهر و انتخاب بهترین راه‌حل و الگوی پیشنهادی به منظور تبادل نظر با سازمانهای مسئول (دفتر فنی استانداری ، سازمان مسکن و شهرسازی ، شهرداری ، جهاد سازندگی و سایر سازمانهایی که در رابطه با برنامه‌های عمران شهر قرار میگیرند) و نهادهای محلی (شورای شهر ، شوراهای محلی و معتمدین محلی) برای تایید و احتمالاً تعدیل الگوی نهایی توسعه شهر .
همانطوریکه در قسمتهای قبلی گزارش عنوان شد جمعیت پیش بینی شده طرح مصوب قبلی محقق نگردیده ضمن اینکه در طول دوران طرح سطح قابل توجهی به مساحت محدوده قانونی اضافه شده است . این ظرفیت سازیها باعث گردیده است که عملاً نیاز ساکنین شهر قوچان به مراکز و کاربریهای خدماتی و همچنین کاربری مسکونی در افق طرح مرتفع گردیده و نیازی به افزایش محدوده نخواهد بود . تنها سطح بسیار اندکی در قسمت جنوب شرقی شهر به مساحت محدوده قانونی اضافه گردیده که در نهایت مساحت محدوده قانونی به 1630 هکتار رسیده است . ذیلاً 4 گزینه انتخابی این مهندسان مشاور در خصوص الگوهای توسعه شهر قوچان توضیح داده می‌شود .
-گزینه اول الگوی توسعه
فهرست مطالب :
فصل اول : کلیات 1
موقعیت جغرافیایی 2
بررسی نقش و جایگاه شهر در استان و حوضة نفوذ2
فصل دوم : زمین‌شناسی منطقه 7
ناهمواریها و توپوگرافی شهرستان 8
زمین‌شناسی 10
وضعیت خاک 14
پوشش گیاهی 16
تکتونیک 23
تاریخچة زلزله 24
دوره بازگشت زلزله 25
خطر زمین لرزه در منطقه خراسان 28
نقشه پهنه‌بندی خطر نسبی زلزله در منطقه خراسان 29
فصل سوم : ژئومورفولوژی 30
ژئومورفولوژی 31
شرایط سنگ‌شناسی 33
خاک شناسی 35
فصل چهارم : روند توسعه شهر 38
تعیین معیارها و ضوابط 39
الگوهای توسعه 44
شبکه فاضلاب 52
بررسی وضعیت ژئومورفولوژی و اقلیمی شهرستان قوچان ایستگاه سینوپتیک به منظور توسعه شهری - 57 صفحه فایل ورد word
