مقدمه :
کشف عناصر ناشناخته ، خلق آثار جدید ، ارائه راه حلهای جدید ، مشخصه افرادی است که تاثیری عمیق بر زندگی بشری دارند . اختراع ماشین بخار ، فرمول مدل مارپیچی dna ، ساختمان اولین هواپیما، فقط چند مورد برجسته از بروز خلاقیت ، با تاثیری عمیق در زندگی و فرهنگ ماست . , 1993 , p . 2) weisberg )
زندگی پیچیده امروز هر لحظه در حال نو شدن است و خلاقیت ضرورت استمرار زندگی فعال بشمار می رود . انسان برای خلق نشاط و پویائی در زندگی ، نیاز به خلاقیت و ابتکار دارد تا انگیزه شوخ طبعی خود را ارضا کند و زمینه شکوفائی استعدادها وتوانائیهای خویش را فراهم کند چرا که جامعه انسانی برای زنده ماندن و گریز از مرگ و ایستائی ، به تحول نیاز دارد.
مسلما" انسان می تواند به طرق کاملا" زیادی خلاق باشد . درک این واقعیت چالشی واقعی در این عصر فضا و فرا رسیدن جامعه فرا صنعتی بوجود می آورد ، در هر زمینه دانش بشری انفجارهای اطلاعات وجود دارد . زمانی بود که فکر می کردیم مرزهای فضا نه ظرفیتهای بشر ، و دانش را می شناسیم . شخص می توانست چیزهای خوبی در مدرسه دانشگاه و یا از راه کار آموزی فرا گیرد و این دانش ، بقیه عمرش برایش مفید بود، آن روزها گذشت .
یک ارتباط بین خلاقیت و آینده عبارت از رابطه مثبت و قابل ملاحظه بین عملکرد دانش آموزان دبیرستان در آزمونهای خلاقیت و دستاوردهای خلاق آینده آنان در بزرگسالی است.
نهضت پرورش استعداد خلاقیت و ابداع در کشورهای مختلف ، خاصه در کشورهای صنعتی و پیشرفته ، به سرعت در حال پیشرفت بوده و مورد پذیرش قرار گرفته است . و شاید بتوان سالهای (1950) را سالهای ترقی خلاقیت دانست به این دلیل که این مفهوم بی هیچ شرح و بسطی به فرایندهای ذهن اضافه شده است (کراس ، جوادیان ، 1369 ).
در اوایل دهه 1950 اسبورن بنیاد تفکر خلاق را تاسیس کرد و در شهر بوفالو در ایالت نیویورک ریاست اولین جلسه موسسه حل مسئله با روش خلاق را بر عهده گرفت ( مظفری ، 1376 ص:52 ).
و بدین ترتیب پژوهش در مورد خلاقیت پا به عرصه جدیدی می گذارد .
ساختار مغز و عملکرد آن
انسان دارای ساختار مغزی می باشد که دارای عالیترین نوع عملکرد است. تحقیق اخیر پروفسور اورنشتین[1] از دانشگاه کالیفرنیا پرتو بیشتری بر فعا لیتهای گوناگون زیر فرمان هر قسمت از ناحیه های چپ و راست افکنده است . پروفسور اورنشتین تحقیق را با چنین استنباطی آغاز کرد که دو نیمه مغز از لحاظ بیولوژیکی مشابهت دارد و به مفهوم واقعی او بجای یک مغز که به دو قسمت تقسیم شده باشد آنها را به دو مغز متشابه در نظر گرفت که هماهنگ عمل می کنند و خواست بداند آیا همه قسمتهای جداگانه مغز فعالیتهای فکری متفاوتی علاوه بر فعالیتهای فیزیکی متفاوت انجام می دهند یا نه؟
با قرار دادن سر پوش خاصی روی سر چند دانشجو ، برای اندازه گیری امواج مغزی آنها ، پروفسور اورنشتین از آنان درخواست کرد که به انواع مختلف کار فکری بپردازند. ستونهای اعداد را جمع کنند نامه ها و مقاله های رسمی بنویسند ، قطعاتی رنگ آمیزی شده بسازند ، تجزیه و تحلیل منطقی انجام دهند و افکار خوش رویائی در سر بپرورانند . در تمام این احوال که فعالیتها ادامه داشت پروفسور اورنشتین امواج مغز را که از دو نیمه مغز هر نفر بر می خواست را اندازه گیری کرد یافته های او در عین حال شگفت انگیز و معنادار بود . به طور کلی مغز چپ ، اداره فعالیتهای فکری زیر را بعهده داشت :
ریاضیات
زبان و ترکیب عبارات کلام
منطق
بررسی و تجزیه و تحلیل
نویسندگی
و دیگر فعالیتهای مشابه
و سمت راست مغز فعالیتهای کاملا متفاوت دیگری را به شرح زیر عهده دار است :
تصور و تجسم
شناخت رنگها
موسیقی
وزن و آهنگ
خیالات و احلام (خواب و خیالات خوش )
سایر فعالیتهای مشابه
او هم چنین پی برد افرادی که کم و بیش عادت کرده بودند بطور انحصاری از یک طرف مغز خود استفاده کنند بطور نسبی قادر به استفاده از سوی دیگر مغز خود نبودند بطور کلی ، و نیز در موارد خاصی که فعالیتها بطور مشخص در ارتباط سمت دیگر مغز مورد نیاز بود ، این ضعف به چشم می خورد باز مهمتر از آن ، اورنشتین دریافت زمانی که از میان دو قسمت مغز ، بخش « ضعیفتر» تحریک و ترغیب به همکاری با مغز بخش قویتر می شد نتیجه نهائی افزایش فوق العاده در مجموع توانائی و کارائی آنها بود . افزایش نتیجه همکاری دو بخش به مراتب بزرگتر از حد انتظار اورنشتین بود ؛ او انتظار داشت که با تشویق بکار بخش ضعیفتر در همکاری با بخش قویتر افزایش از نوع متعارف 1بخش + بخش دیگر مغز = 2 برابر کارائی معمول ، در عمل و اجرا بدست آید نتیجه واقعی نشان داد که مغز می تواند به طرزی متفاوت با معیارهای متعارف ریاضی کار کند زیرا فعالیتهای یک طرف مغز به فعالیت طرف دیگر آن که افزوده شود ، نتیجه غالبا پنج تا ده برابر کارائی معمول یک طرف را نمودار می سازد .
از آنجا که فرایند تفکر خلاق نیاز به مقدار زیادی تفکر مربوط به هر دو نیم کره دارد انتظار می رود که«فرد خلاق ایده ال»کسی باشد که بتواند وظایف اختصاصی هر دو نیم کره راست و چپ را به نحوی مکمل اداره نموده و مورد استفاده قرار دهد نهایتا ممکن است این مطلب به عنوان یک حقیقت کشف شود ولی شواهد موجود ،که بر اساس مقدار زیادی اطلاعات روان سنجی قرار دارد حاکی از آن است که در انواع متعدد آزمونهای تفکر خلاق ، بزرگسالان نرمال که در وظایف مغزی نیم کره راست تخصص دارند تقریبا بدون استثناء از افرادی که شیوه ادغام دو نیم کره را بکار می برند ، پیشی می گیرند . چنین افرادی هم چنین یادگیریهای خود را بیشتر مورد استفاده قرار می دهند. مشکل افرادی که دارای شیوه یادگیری ادغامی هستند در تغییر جهت تفکر از نوعی که اسبورن در نظر دارد اشکال دارند . اسبورن اعتقاد داشت که وی وظایف «اخلاق» و «انتقاد جوئی» مغز می نامید نمی توانست به طور همزمان در بالاترین سطح خود عمل کند. فرایند قضاوت و تصور دو پدیده نسبتا متفاوت ولی مکمل همدیگر هستند در صورتیکه در موارد لازم از یکدیکر می توانند مجزا نگه داشته شوند . در کوشش خلاق باید مانند دو فرد مختلف عمل کنیم که گاه باید مغز قضاوت کننده خود را خاموش کرده و مغز خلاق خود را روشن کنیم و مدت لازم صبر نمود سپس چراغ قضاوت خود را روشن کنیم در غیر این صورت عجولانه ممکن است شعله های خلاقیت ما را خاموش نموده و ایده هائی که جدیدا" تولید شده را زایل نماید (آقائی فیشانی ، 1377 ص: 59 ).
[1]. Professor rubert ornstein
مقدمه---------------------------------------- 17
ساختار مغز و عملکرد آن----------------------- 18
تعاریف خلاقیت :------------------------------- 25
1 . نگرشهای خاستگاهی :----------------------- 26
2 . نگرشهای فرایندی :------------------------ 27
رابطه هوش و خلاقیت --------------------------- 31
فرایند خلاقیت :------------------------------- 36
مراحل والاس ------------------------ 37
مراحل اسبورن ---------------------- 39
مراحل تورنس ----------------------- 41
نظریه های خلاقیت :---------------------------- 42
- نظریه های جهان باستان-------------------- 42
- نظریه های جدید فلسفی --------------------- 44
- نظریه های روان شناسی -------------------- 45
- روانکاوی جدید ---------------------------- 46
خصوصیات افراد خلاق --------------------------- 49
نیازهای افراد خلاق --------------------------- 56
عوامل موثر در خلاقیت-------------------------- 58
هوش ------------------------------- 59
ویژگیهای شخصیتی-------------------- 61
خانواده---------------------------- 63
مدرسه و دانشگاه و نقش آن در خلاقیت 65
نقش انگیزه های درونی و بیرونی در خلاقیت------ 69
تاثیرات عوامل خاص بر خلاقیت :---------------- 70
سن -------------------------------- 70
جنس-------------------------------- 71
ارزشها و فشارهای اجتماعی --------- 71
تحصیلات----------------------------- 72
نقش کوشش در خلاقیت------------------ 72
شرایط محیطی مطلوب برای خلاقیت --------------- 73
تکنیکهای خلاقیت و نو آوری--------------------- 74
یورش فکری---------------------------- 75
مدل سینکتیکس -------------------------- 77
تکنیک دلفی ... ------------------------ 78
آموزش خلاقیت --------------------------------- 87
الف : آموزش و پرورش عمومی خلاقیت------------ 87
آموزش خلاقیت در جهان --------------- 88
ب : آموزش خلاقیت در کودکان و دانش آموزان -- 89
نکات قابل توجه در آموزش خلاقیت به فراگیران 93
آنچه مربی برای پرورش فکر خلاق باید انجام دهد 96
محتوای درسی فراگیر و ارتباط آن با خلاقیت 99
اصول اساسی در پرورش خلاقیت ----------------- 107
عوامل موثر در پرورش خلاقیت ----------------- 108
نقش امنیت و آزادی روانی در خلاقیت ---------- 113
خلاقیت و حل مسئله --------------------------- 115
خلاقیت و پیشرفت تحصیلی -------------------- 117
خلاقیت و هنر -------------------------------- 118
خلاقیت و توسعه اقتصادی ---------------------- 121
اثر محرک عاطفی در خلاقیت ------------------- 122
شرایط لازم جهت استفاده حداکثر از قدرت تصور در خلاقیت 126
موانع خلاقیت -------------------------------- 128
عامل شانس در کاوش در مسیر خلاقیت ----------- 127
با تصور خلاق می توان روابط شخصی را بهبود بخشید 139
سوابق پژوهش در ایران ----------------------- 141
سوابق پژوهش در خارج ------------------------ 143
نظریه های روانشناختی و فیزیولوژیکی خلاقیت - 144 صفحه با منابع معتبر + doc
