فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 34 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
توسعه اقتصادی و برنامه ریزی در بخش کشاورزی
مقدمه
امروزه اهمّیت «توسعه اقتصادی» و نقش بارز آن در بنا نهادن جامعهای آرمانی، بر هیچ کس پوشیده نیست تا آنجا که میتوان آن را از اولویت¬های دنیای امروز دانست، اولویتی که بر اساس آن بسیاری از محاسبات و معادلات جهانی شکل می¬گیرد. جست و جو در متون اسلامی در این زمینه، نشان می‌دهد که اسلام در پرداختن به مسائل و مباحث مربوط به توسعه اقتصادی، از همه مذاهب و مکاتب دیگر پیشی گرفته است.
اصطلاح توسعه بصورت فراگیر پس از جنگ جهانی دوم مطرح شده است.
واژه توسعه به معنای پیشرفت و به معنای خروج از لفاف است
خروج از لفاف یعنی خروج از جوامع سنتی به جوامع صنعتی
نکات مهم در توسعه عبارتند از :
1 ) مقوله ارزشی 2) چند جانبه و چند بعدی است 3) ارتباط نزدیکی با بهبود دارد
اهداف توسعه:
1* مایک تودارو : توسعه چند بعدی است و آنرا مستلزم تغییرات اساسی در ساخت اجتماعی طرز تلقی مردم ، نهادهای مالی ، کاهش نابرابری و ریشه کن کردن فقر مطلق می داند .
2* برن اشتاین : تلاش برای ایجاد توسعه با بار ارزشی همراه است اشتیاق برای غلبه بر سوء تغذیه فقر و بیماری که از شایعترین و مهمترین دردهای بشری هستند از جمله اهداف توسعه به شمار می آید.
3* دادلی سیرز : توسعه جریانی چند بعدی تجلیل سازمان و جهت گیری متفاوت کل نظام اقتصادی ، اجتماعی عادت و عقاید مردم می داند.
4* پیتر دونالدسن : توسعه تغییرات اساسی در ساخت اجتماعی گزینش ها و نهاده ها برای تحقق کامل هدفهای جامعه می داند و ادامه توسعه با آگاهی همگانی مردم از تغییرات و مشارکت صورت می گیرد.
5* میسرا : محقق هندی بر ابعاد فرهنگی تاکید دارد
6* گونار میردال : توسعه یعنی فرآیند دور شدن از توسعه نیافتگی یعنی رهایی از چنگال فقر با برنامه ریزی بهتر به منظور توسعه
7* بروگلفید : توسعه یعنی پیشرفت به سوی اهداف رفاهی ، توسعه باید نابرابری را کاهش داد.
انواع توسعه:
1* توسعه اجتماعی : اشکال متفاوت کنش متقابلی است که در یک جامعه خاص همراه با توسعه تمدن رخ می دهد و حوزه وسیعتری را در بر می گیرد
2* توسعه فرهنگی : دارای بار ارزشی بیشتری است و تاکید بیشتری بر نیازهای غیر مادی افراد جامعه دارد و در حوزه های ادراکی ، شناختی ، ارزشی و گرایشی انسانها و رفتار و کنش آنهاست تا حاصل فرآیند توسعه فرهنگی کنار گذاشتن خرده فرهنگهای نامناسب توسعه ای است
3* توسعه سیاسی : پس از جنگ جهانی دوم در ادیان توسعه طرح شده است تا کید بر کارایی حکومتها و جایگزینی الگوهای رفتاری نوین به الگوهای رفتاری سنتی توجه دارد مثلاً مشارکت مردم در حکومت
دولت پیشرفت داشته باشد ، گسترش جامعه مدنی در جامعه صورت می گیرد.
4* توسعه انسانی : توسعه انسانی به 3 شاخص کلیدی : طول عمر – سطح دانش – سطح معاش آبرومند بستگی دارد
تفاوت بین مفهوم رشد و توسعه : رشد جنبه کمی دارد ( رشد : بزرگ شدن ) توسعه جنبه کیفی دارد.
رشد اقتصادی: عبارت است از افزایش تولید خالص ملی یک کشور در یک دوره زمانی معین
تولید ناخالص ملی = درآمد ملی
توسعه اقتصادی: به معنای خروج از لفاف به معنای بهبود
پرفسور بلاک می گوید : توسعه اقتصادی عبارت است از : دستیابی به تعدادی از هدفها ، نمایان مطلوب و نوسازی از قبیل افزایش بازدهی تولید ، ایجاد نابرابری های اجتماعی و اقتصادی – کسب معارف و فهم مهارتهای جدید ، بهبود در رفع نهادها و یا بطور منطقی دستیابی به یک سیستم موزون و هماهنگ از سیاستهای مختلف که بتواند انبوه شرایط نا مطلوب یک نظام اجتماعی را برطرف سازد.
تعریف دیگر توسعه اقتصادی: عبارت است از : افزایش مداوم ظرفیت تولید یک جامعه که بر اساس تکنولوژی درون زایش رونده پی ریزی شده است.
(( افزایش درآمد ملی واقعی جامعه در طول مدت زمان طولانی ))
معیارهای اندازه گیری توسعه : 1 *کیفی 2* کمی
معیارهای اصلی:
1* تولید ناخالص ملی دارای معایب زیر است:
الف) اثر رشد جمعیت را نادیده می گیرد
ب ) اثر رشد قیمتها در نظر گرفته نمی شود
ج ) نحوه روش توزیع درآمد مورد توجه واقع نمی شود
د ) درآمد یا تولید ناخالص ملی هزینه های جانبی را که جامعه برای توسعه اقتصادی متحمل می شود مثل : آلودگی آب و هوا – صنعتی شدن در نظر می گیرد.
و) استفاده از این روش مسلتزم وجود آمار و اطلاعات صحیح به هنگام و آگاهی از روشهای محاسباتی دقیق و دارا بودن توان محاسباتی است به همین خاطر می توان گفت که این معیار نمی تواند معیار خوبی باشد هر چند متداول است
2* تولید واقعی سرانه ( درآمد ) : این معیار با توجه به اینکه دو ایراد اول وارد به معیار قبلی را ندارد از این رو نسبت به آن معیار ، معیار مناسب تری است .
( درآمد ملی یا به قیمتهای واقعی یا به قیمتهای جانبی ( اسمی ) است .)
ویژگی های مهم توسعه اقتصادی :
1)تدریجی بودن 2) خودگردانی و استمرا 3) خود اتکایی 4)خود کفایی
توسعه نیافتگی:
فورتادو :سرمایه ناچیز کشورهایی که منجر به فناوری و تکنولوژی نمی شود را توسعه نیافتگی می داند
عوامل توسعه نیافتگی : جهل و بی سوادی موجب عدم توسعه می شود - عدم اشتغال – نبود سرمایه کافی – نبود نیروی انسانی ماهر و متخصص - عدم استفاده از بهینه منابع طبیعی – کمبود منابع – دوگانگی اقتصادی – فرار مغزها – عدم برنامه ریزی صحیح – ضعف مدیریت – هیئت حاکمه – نوع حکومت
خصوصیات کشورهای جهان سوم : جمعیت زیاد(عدم برنامه ریزی صحیح در ارتباط با جمعیت ) – عدم تناسب امکانات اقتصادی با جمعیت - دوگانگی اقتصادی و فرهنگی – بی سوادی و بی توجهی به ارزش – بیکاری – فقر – بهداشت ضعیف – تورم – ضعف مدیریت – نبود نیروی انسانی ماهر – کمبود سرمایه – درآمد ناچیز – طول عمر پائین – تغذیه نامناسب – ضعف جسمانی
جریان تاریخی فرایند توسعه:
دو دیدگاه در ارتباط با علت توسعه یافتگی کشورها :
دیدگاه اول: در این دیدگاه نظریه پردازان 3 مرحله را مشخص می کنند که این مرحله در پیشرفت اجتماعی – اقتصادی کشورهای توسعه یافته صنعتی و همچنین در پیدایش و گسترش توسعه نیافتگی کشورهای فقیر و عقب مانده نقش اساسی ایفا کرده اند از نظر این علما از آغاز قرن شانزدهم تحولات تازه ای در زندگی انسانها ایجاد شد در این عصر تاریخی برخی جوامع به زوال کشانده شده و برخی دیگر نیز در مسیر توسعه و پیشرفت گام برداشته
چرا این دوگانگی در اقتصاد جهانی در نظام اجتماعی کشورها صورت گرفت ؟
1. وجود ارگانیکی = وقتی که صنعت پیشرفت می کند و در جوامع دیگر تاثیر می گذار
2. مکانیکی
آندره فرانک : عادت توسعه نیافتگی کشورهای توسعه نیافته خود کشورهای توسعه یافتگی هستند
چرا دوگانگی اقتصادی در نظام اجتماعی وجود دارد؟
به نظر این گروه علمای توسعه نیافته دلیل این امر به وجود ارتباط ارگانیکی بین کشورهای مختلف جهان بر می گردد از این رو وقتی در یکی از کشورهای جهان تحولی رخ می دهد آثار آن فقط در خود آن کشور منتشر نمی شود بلکه بدلیل وجود ارتباط بین کشورهای جهان سایر کشورها نیز از این تحول متاثر می شود
3 مرحله برای پیشرفت کشور توسعه یافته : براساس این دیدگاه فرآیند تاریخی توسعه اقتصادی در 3 مرحله انجام گرفته است که به واسطه آن تغییرات بنیادی در سطح جهان رخ داده و منجر به پیدایش 2 گروه کشورهای توسعه یافته و توسعه نیافته گشته است .
1) تجمع یا تراکم سرمایه 2) صدور کالا 3)صدور سرمایه
1* تجمع یا تراکم سرمایه : مرحله تجمع یا تراکم اولیه سرمایه از قرن 16 شروع شد و تا اواخر قرن 18 خاتمه یافته در این مرحله نخستین کشورهای استعمارگر دنیا ( هلند ، پرتغال ، اسپانیا ) با استفاده از ناوگان دریایی نیرومند و ممالک شرقی نظیر هند و سرزمین های کشف شده امریکای لاتین را تحت سلطه خویش درآورده و با غارت ثروت این ممالک موقعیت مالی خویش را تحکیم بخشیدن البته بعدها کشورهایی نظیر انگلستان و فرانسه نیز به کشورهای استعمارگر پیوستن و حتی توانستن از رقبای قبلی خود در این زمینه پیشی بگیرند بدین ترتیب کشورهای استعمارگر اروپایی شرایط مالی مناسبی را برای خود فراهم نمودن و از طرفی بر فقر و بدبختی کشورهای زیر سلطه افزودن تجمع سرمایه اولیه در انگلستان شرایط لازم را برای انقلاب صنعتی در سال 1760 فراهم آورد و سبب ببار آوردن محصولات کارخانه ای در غرب گشت و زمینه را برای ورود به مرحله دوم مهیا نمود .
2* صدور کالا : در این مرحله تولیدات محصولات با توجه به استفاده از ماشین افزایش یافت و تولید به شکل انبوه صورت گرفت از آنجا که این تولیدات بیش از تقاضای موجود در بازارهای داخلی غرب بود استمرار گردش چرخه های کارخانه های ممالک اروپای غربی در گرو پیدایش بازارهای جدید ، از این رو توجه کشورهای اروپای غربی به بازار ممالک مستعمره و نیمه مستعمره معطوف گشت مرحله صدور کالا زمینه توسعه و پیشرفت هر چه بیشتر ممالک غربی و عقب افتادن هر چه بیشتر کشورهای توسعه نیافته کنونی در اثر از بین رفتن صنایع بومی آنها و ضعف اقتصاد آنها را فراهم آورید این روند تا قبل از جنگ جهانی اول (1914) ادامه یافت .
3* صدور سرمایه : در این مرحله بدلیل بالا بودن تراکم کالاهای سرمایه ای در کشورهای اروپایی و کاهش صنایع فروش کالاهای سرمایه ای به کشورهای زیر سلطه شروع شد انحصارگران و صاحبان سرمایه یا می کوشیدن تا با سرمایه گذاری در بخش های تازه به نوآوری دست بزنند و یا سعی می کردند که به منظور جلوگیری از کاهش قیمتها به صدور سرمایه مبادرت کنند البته صدور سرمایه توسط انحصارگران تنها بدلیل جلوگیری از کاهش قیمت تولیدات ننموده است بلکه علاوه بر آن عوامل دیگری نیز در پیدایش این مرحله در روند توسعه ممالک جهان دخیل بوده است مهمترین این عوامل عبارتند از :
1) فرار از مالیاتهای جاری در کشورهای صنعتی
2) دستیابی سریعتر به منابع تولید و نیروی کار ارزان تر و بازارهای مصرفی به منظور کاهش هزینه های حمل و نقل و همچنین کاهش هزینه های تولید
3) کسب مازاد اقتصادی بیشتر
مرحله صدور سرمایه در واقع تکمیل کننده مرحله صدور کالا است زیرا این سرمایه گذاری ها برای کشورهای در حال توسعه منافع چندان به همراه نداشت و تنها زمینه دستیابی به سود بیشتر را برای کشورهای صاحب سرمایه فراهم می آورد در نتیجه وابسته کشورهای توسعه نیافته به کشورهای توسعه یافته بیشتر شد در این مرحله صدور سرمایه در بسیاری از موارد جنبه های سیاسی داشته است و به عنوان حربه ای برای حفظ سلطه اقتصادی و سیاسی بکار رفته می شود .
دیدگاه دوم : گروه دیگری از نظریه پردازان مبدا شروع و ریشه اصلی پدیده توسعه یافتگی در جوامع توسعه یافته را انقلاب صنعتی می دانند انقلاب صنعتی در سال 1760 در انگلستان به وقوع پیوست و سپس در سراسر اروپا گسترش یافت
انقلاب صنعتی 2 ویژگی مهم دارد :
1) تغییر جوامع از کشاورزی به صنعتی
2) ایجاد انقلاب بر پایه علم ژنتیک و دوام آن نیز بر اساس همین عامل می باشد
عوامل مختلف در ایجاد انقلاب صنعتی :
1* انقلاب کشاورزی : تغییر در شیوه تولید کشاورزی در ابتدای قرن 18 در انگلستان و افزایش تولیدات کشاورزی در اثر به کار گرفتن تکنیکهای جدید کشاورزی انگلستان را به عنوان یکی از قطبهای کشاورزی در اروپا مطرح نمود تا آنجا که حدود 50% متوسط مازاد تولیدات کشاورزی داشت بعنوان انبار غله معروف گردید و زمینه را برای کاهش قحطی فراهم نمود.
2* پیشرفتهای علمی ، فرهنگی و اجتماعی : این پیشرفتها مربوط به بعد از قرن وسطی است قرون وسطی که به قرن 4 تا 13 اطلاق می شود آنرا عصر تاریکی و رکود نیز نام نهاده اند بعد از قرون وسطی تا قرن 16 را عصر رنسانس می گویند زیرا اروپا در تمام زمینه های علمی ، ادبی و فرهنگی دچار تحول عظیمی شد .
3* عوامل فنی : عامل مهم دیگری در شکل گیری انقلاب صنعتی در اروپای قرن 18 است در آن زمان ماشین های فراوانی توسط مخترعین ساخته شد و بیشتر این ماشین هادر مراحل اولیه انقلاب صنعتی بکار گرفته شده اند مهمترین این اختراعات ماشین بخار می باشد که توسط ساواری و نیوکامن ساخته شد ( در سال 1700 )
نکته : بسیاری از این مخترعین که به اختراعات این ماشینهای پرداخته اند از جمله ساواری و نیوکامن بی سواد بودن ولی برای ادامه حیات انقلاب صنعتی از علم و دانش استفاده زیادی انجام گرفت برای مثال همان ماشین بخار ساواری و نیوکامن در طی سال 80 در فواصل زمانی مختلف توسط افرادی چون مهندس اسمیتون ، وات و بولتون تکمیل گردید یعنی علم برای ادامه حیات از ارزش بالایی برخوردار بوده است .
روشهای دستیابی به توسعه اقتصادی :
1* نظریه رشد متعادل: در اوایل دهه 1950 مطرح شده است لوئیس نورکس و روزن اشتاین رودن از جمله طراحان این نظریه هستند .
نظریه رشد متعادل ناکید خاصی به وجود صرفه جویی های خارجی و وجود وابستگی و پیوند متقابل بین بخشهای مختلف در نظام اقتصادی دارند منظور از صرفه جویی منافعی است که بطور ناخواسته در اثر فعالیت یک فرد یا یک گروه و یا در واقع یک بنگاه نصیب فرد یا گروهی می شود که در آن فعالیت هیچ نقشی ندارد . طرفداران نظریه رشد متعادل معتقدند که برای رهایی از حالت سکون و رکود تولیدی و فقر موجود در جوامع توسعه نیافته باید یک تلاش همه جانبه در کلیه بخشهای اقتصادی صورت پذیرد که حداقل تلاش جهت رسیدن به توسعه اقتصادی ضروری است و این شروع سریع زمینه را برای رشد سایر سطوح و بالا بردن قدرت تولیدی آنها فراهم آورد
رسیدن به رشد اقتصادی :
1* صرفه جویی 2* بازار ( عرصه و تقاضا ) 3* جلوگیری از تجارت خارجی
4* وابستگی متقابل بین بخشهای مختلف 5* تربیت نیروی انسانی ماهر
6* طرحهای اقتصادی 7* رهایی از بازارهای محدود داخلی 8* فعالیت های اقتصادی 9* ایجاد تقویت بازارهای داخلی 10 * افزایش تولید 11 * دور شدن از دور باطل فقر 12* سرمایه گذاری وسیع 13* سرمایه
بر اساس نظریه رشد متعادل برای رهایی از دایره فقر و عقب ماندگی باید سرمایه گذاری های وسیع و همزان در بخشهای متعدد و مختلف صورت بگیرد .
بنظر رشد متعادل یکی دیگری از ابزارهای دستیابی به رشد وجود بازار که برای ایجاد ارتباط بین عرضه و تقاضا بکار می رود
روزن اشتاین رودن : از نخستین کسانی است که نظریه رشد متعادل را تبیین کرده است نظریه وی به نظریه فشار بزرگ معروف است . روزن اشتاین رودن بیش از همه به نقش صرفه جویی های خارجی و وجود وابستگی متقابل بین بخشهای مختلف اقتصادی تاکید دارد وی معتقد است که در برنامه ریزی اقتصادی به منظور رسیدن به توسعه اقتصادی جامعه را باید بصورت یک موسسه تولیدی عظیم در نظر گرفت در نظر وی اولین قدم در راه توسعه تربیت نیروی انسانی ماهر و متخصص است ولی تربیت در آموزش نیروی انسانی از نظر بخش خصوصی سودآور نمی باشد زیرا اولاً تربیت نیروی انسانی هزینه بردار هستند و ثانیاً هیچگونه تضمینی وجود ندارد که این نیروی آموزش دیده و بعد از دوره های آموزشی جذب سایر موسسات نشوند
یکی از گامهای دیگر توسعه اقتصادی از نظر روزن اشتاین رودن سرمایه گذاری وسیع و همزمان در بخشهای متعدد مکمل است یکی از طرح های مهمی که از نظر اشتاین به سرمایه گذاری وسیع نیازمند است طرح های اجتماعی بالا سری و یکی از طرح های ضروری می باشد .
طرح های اجتماعی بالا سری : همان طرح های زیر بنایی مانند آموزش ، بهداشت و درمان ، راه سازی و سد سازی که باید قبل از سایر طرح های سرمایه گذاری انجام گیرد تا راه و زمینه برای سایر فعالیت های بازار همراه شود.
نظریه لوئیس نورکس : نورکس پدیده توسعه نیافتگی را از دیدگاه دورهای باطل فقر بررسی می کند نورکس معتقد است که در کشورهای توسعه یافته به علت پائین بودن سطح درآمد پس اندازها کم می شود و در نتیجه میزان سرمایه کم است و کمبود سرمایه نیز سبب کاهش قدرت تولیدی و بازدهی آن می شود و پائین بودن سطح تولید و بازدهی نیز به نوبه خود موجب پائین آمدن سطح درآمد می شود و در نتیجه دور باطل آغاز می شود نورکس با نقص تجارت خارجی یا گسترش محصولات بازار داخلی و نهایتاً ایجاد توسعه اقتصادی مخالف است و در مقابل بر نقش بازارهای داخلی تاکید می کند وی معتقد است در زمان عدم وجود تقاضای خارجی برای محصولات داخلی باید فرآیند توسعه را از طریق گسترش بازارهای داخلی ادامه داد برای اینکار باید قدرت تولید را ارتقاء داد با افزایش قدرت تولیدی ، قدرت خرید افراد جامعه بالا می رود و بازار لازم برای جذب محصولات تولید شده فراهم می شود نورکس با انکار نقش تجارت خارجی برای رهایی از بازارهای محدود داخلی و تاکید به نقش بازارهای داخلی در ایجاد توسعه دور باطل دیگری را مطرح می کند نورکس معتقد است که گریز از بن بست دوره های فقر نیازمند سرمایه گذاری های گسترده و همزمان در دامنه وسیعی از صنایع مختلف است. نورکس عقیده دارد که نظریه رشد متعادل قبل از هر چیز بوجود تقاضا برای سرمایه تاکید دارد چرا که تقاضای سرمایه باعث عرضه آن می شود نورکس در واقع بحث رسیدن به توسعه اقتصادی را فضای متشکل از عرصه نامحدود سرمایه ای مطرح می کند .
ریچارد نلسون ( نظریه دام تعادل ) = قرار گرفتن حداقل معیشت : نلسون با تعیین دام تعادل در سطح پایین به بررسی عقب ماندگی . چگونگی رهایی از آن پرداخته است نلسون معتقد است که بیماری اقتصادی کشورهای توسعه یافته قرار گرفتن سطح درآمد سرانه آنها در سطح حداقل معیشت است وی موارد زیرا دلایل قرار گرفتن اقتصاد کشورهای مذکور در دام تعادل در سطح پایین می داند :
1* وابستگی بسیار زیاد و ارتباط بین نرخ رشد جمعیت و نرخ درآمد سرانه
2* تمایل ناچیز و افزایش سرمایه گذاری سرانه از طریق بکار گیری درآمد سرانه اضافی
3* کمیابی زمین های قابل کشت
4* روشهای تولیدی با بازدهی پائین
5* وجود سکون فرهنگی و به تبع آن سکون اقتصادی
نلسون معتقد است که برای رهایی از دور باطل فقر باید سعی کرد تا سطح درآمد سرانه از یک سطح حداقل فراتر رود تا بتوان پس انداز کرد . بدنبال آن به سرمایه گذاری دست زد .
نظریه نلسون دارای 2 اشکال اساسی است :
1* نلسون معتقد به یک رابطه مستقیم بین درآمد سرانه و نرخ رشد جمعیت و درآمد سرانه و نرخ رشد درآمد ملی است در حالی که علت رشد جمعیت از یکسو به کاهش نرخ مرگ و میر و اثر به بهبود شرایط بهداشتی و درمانی دارد.
2* نلسون نظریه خود را بدون توجه به بعد زمان مطرح کرده است و از طرف دیگر به رابطه بین رشد جمعیت و رشد درآمد ملی در طول زمان توجه نکرده است
نظریه رشد نا متعادل : طرفداران نظریه رشد نا متعادل عنوان می کنند نظریه رشد متعادل نیازمند سرمایه گذاری وسیع و همزمان است در حالی که مشکل اصلی کشورهای توسعه نیافته کمبود سرمایه است با توجه به کمبود سرمایه و سرمایه های موجود بایستی این سرمایه ها در دسترس بخش ها یا صنایعی قرار دهیم که بتوانند نقش لوکومتیو را برای سایر بخش ها یا صنایع ایفاء کرد .
هیرشمن : یکی از نظریه پردازان اصلی رشد نامتعادل پرفسور هیرشمن است برای استفاده بهینه از سرمایه های موجود از نظر هیرشمن باید به طرح های استراتژیک توجه کرد بنابراین می بایستی آن دسته پروژه های سرمایه گذاری انتخاب شوند که در روند توسعه اقتصادی حداکثر پیوندها را ایجاد کند بنظر وی صنایع فولاد و آهن حداکثر مجموع پیوند ها را ایجاد می کند به نظر هیرشمن بخش صنعت بدلیل داشتن بیشترین پیوند با سایر بخشهای اقتصادی برای اجرای طرح های استراتژیک مناسب تر از بخش کشاورزی است و دلایلی نیز برای آن می آورد .
1* همه کشورهای پیشرفته صنعتی هستند
2* بازده عوامل تولید از جمله نیروی کار در بخش صنعت از بخش کشاورزی بیشتر است
3* از نظر وی انتخاب صنایع پیشتاز به منظور صنعتی شدن احتیاج به سرمایه گذاری بیشتری دارند و در 3 مرحله صورت می گیرد :
مرحله ی اول صنعتی شدن : در این مرحله با جایگزین کردن صنایع داخلی به جای واردات واقف است
مرحله ی دوم صنعتی شدن : اعتقاد بر این است که در این مرحله باید صنایع مونتاژ ایجاد شود تا زمینه ی فرهنگ شدن و کسب مهارت ها در جامعه فراهم گردد
مرحله ی سوم صنعتی شدن : در این مرحله ایجاد صنایع سنگین و مادر مانند فولاد و بالاخره ایجاد صنایع بسیار فنی و تخصصی مانند صنایع پتروشیمی و الکترونیکی مد نظر است .
آموزش و پرورش و نقش آن در توسعه اقتصادی :
بطور کلی 2 نوع سرمایه وجود دارد :
1* سرمایه انسانی : عبارت است از توانایی ها و مهارتها و ظرفیتهایی که فرد کسب می کند
2* سرمایه فیزیکی و مادی : که به مجموعه کالاهای با دوام مولدی می گویند که جهت تولید کالاهای مصرفی در سرمایه دیگر بکار می رود مانند ماشین آلات و تجهیزات
نیروی انسانی مهمترین عامل رشد اقتصادی می باشد زیرا بدلیل خصوصیاتی که هر یک از این دو سرمایه دارند موجب برتری و مزیت سرمایه انسانی نسبت به سرمایه فیزیکی و مادی می شود .
بدون شک می توان گفت : یکی از محورهای اصلی رشد و توسعه اقتصادی آموزش و پرورش است حتی برخی عقیده دارند که تکامل این ، بخشی است که موجب تکامل سایر بخشها می گردد.
رشد اقتصادی علاوه بر عوامل تولید ( کار و سرمایه ) به بهبود کیفیت و نیروی کار ، پیشرفت تکنولوژی صرفه جویی های ناشی از کار بهتر ، تخصص مطلوبتر صنایع و نهایتاً به آموزش و پرورش نیز بستگی دارد.
آموزش و پرورش باعث شکوفایی استعدادها و ارتقا کیفیت نیروی انسانی می گردد و افزایش کیفیت نیروی انسانی موجب افزایش بهره وری و رشد و تسریع ، رشد اقتصادی می شود .
بطور خلاصه می توان نقش و اهمیت آموزش و پرورش را در رشد و توسعه اقتصادی به قرار زیر بیان کرد :
1* ارتقاء سطح کارایی و قابلیت نیروی کار از مهمترین وظایف آموزش و پرورش است
2* انطباق و سازگاری بیشتر نیروی کار در هنگام تعمییرات شرایط کار نظیر تغییرات تکنولوژی در تداوم رشد اقتصادی امر بسیار مهمی است .
3* استفاده بهتر و مناسبتر از ماشین آلات و تجهیزات و تکنولوژی پیشرفته
4* تخصیص مناسبتر و مطلوبتر عوامل تولید که موجب انطباق و تحرک بیشتر در نیروی کار و سرمایه و صنایع در سازمان می شود
5* آموزش و پرورش موجب خلق ابداعات و شکوفایی استعدادها و تحصیل مهارتها می گردد و درآمد افراد را در آینده افزایش می دهد
6* آموزش و پرورش زمینه لازم برای ایجاد نگرشهای فرهنگی و اجتماعی مناسب ، توسعه اقتصادی را فراهم می آورد و نتایج مطلوبی را فراهم می آورد نظیر کنترل رشد جمعیت را بدست می دهد
7* آموزش و پرورش در شکل گیری توزیع عادلانه درآمد نقش موثر است
انواع آموزش و پرورش :
1* رسمی و آکادمیک : 1) ابتدایی 2) متوسطه 3)آموزش عالی
2* غیر رسمی – ضمن خدمت
3* آزاد و همگانی
وضعیت آموزش و پرورش در کشورهای جهان سوم :
1* بیسوادی عمومی 2* سرمایه گذاری در آموزش و پرورش
3* عدم کارایی 4* تقاضا برای آموزش 5* عدم تناسب با نیازهای جامعه
6* نظام نابرابر آموزش و پرورش 7* بیکاری تحصیل کرده ها 8* فرار مغزها و وابستگی فکری 9* انتزاعی و تئوری بودن آموزش ها 10* عدم وجود تنوع آموزش
برنامه ریزی و نقش آن در توسعه اقتصاد :
1* مشخص کردن هدف 2* وسیله ای برای رسیدن به هدف
3* پیش بینی جهت توسعه 4* تعیین اولویتها و شاخصها جهت رسیدن به هدف
5* استفاده مطلوب از امکانات و منابع موجود برای رسیدن به توسعه
مایکل تودارو در تعریف برنامه ریزی چنین تعریف می کند : تلاش آگاهانه که توسط یک سازمان مرکزی برای تحت تاثیر قرار دادن ، جهت دادن و یا در مواردی حتی کنترل تغییراتی که در متغییرهای اصلی اقتصادی یک کشور یا یک منطقه ای معین در طول زمان و بر طبق مجموعه هدفهای از بیش تعیین شده صورت می گیرد
برنامه ریزی اقتصادی فرآیندی است که طی آن به صورت آگاهانه و ارادی به منظور رسیدن به اهداف مشخص اقتصادی انجام می گیرد .
برنامه ریزی اقتصادی مساوی است با مجموعه ای از عملیات اقتصادی برای دستیابی به اهداف مشخص اقتصادی جامعه
برنامه ریزی اقتصادی برای کنترل کلی ابعاد فعالیت های بخش خصوصی و بخش دولتی در تولید و تجارت خارجی می باشد
2 ویژگی مهم برای برنامه ریزی اقتصادی :
1* طراحی و تدوین مجموعه ای از پروژه های اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی سازگار با یکدیگر که برای رسیدن به آنچه مطلوب تشخیص داده شده ، لازم است .
2* مسئله اجزاء و تفویض اختیار برای اجرای برنامه تدوین شده است
شرایط لازم برای کسب موفقیت برنامه ریزی اقتصادی :
1* سازمان برنامه ریزی : وجود تشکیلات در قالب سازمان یا وزارتخانه برنامه ریزی باید به نحوی باشد که بتواند برنامه ای مطابق با نیازهای مادی و انسانی کشور تنظیم نمایند
2* اطلاعات آماری : وجود یک مرکز آمار گیری برای کسب اطلاعات آماری و سنجش میزان نیازهای مادی و انسانی مردم در جامعه و برای برنامه ریزی اقتصادی از اهمیت خاصی برخوردار است .
3* تطبیق هدف : این اهداف شامل افزایش درآمد سرانه ، بالا بردن نرخ اشتغال ، کاهش نرخ بیکاری ، توسعه عدالت اجتماعی ، کاهش نا برابری ها در توزیع درآمد و ثروت و قدرت اقتصادی و خودکفایی می باشد .
4* تعیین اولویت های برنامه : اولویت های برنامه با توجه به امکانات کشور از بین اهداف کلی انتخاب می شوند اولویتهای برنامه می توان کاهش نرخ بیکاری در سطح جامعه ، افزایش درآمد ملی پس انداز ، ایجاد خطوط ارتباطی ، ایجاد موسسات آموزشی و خدماتی می باشد اولویت های برنامه ریزی باید با در نظر گرفتن نیازهای کوتاه مدت و بلند مدت اقتصاد و با توجه به منابع انسانی و مادی موجود تنظیم می شود .
5* آماده و مهیا نمودن منابع اقتصادی : بدون منابع مالی برنامه ریزی تحقق پیدا نمی کند منابع مالی می تواند از خارج و داخل کشور تامین گردد.
6* تعادل در برنامه : برنامه اقتصادی باید توانایی ایجاد توازن اقتصادی را داشته باشد زیرا در غیر اینصورت کمبودها و مازاد ها در طی برنامه افزایش یافته و عدم تعادل شدت می یابد.
7* وجود تشکیلات اداری سالم و موثر
8* سیاست مناسب توسعه : قبل از تصمیم گیری در مورد برنامه اقتصادی ابتدا باید دست به انتخاب سیاست و توسعه اقتصادی مناسبی بزند تا از هر گونه ناهنجاری در طی برنامه جلوگیری بعمل آید به عبارتی دیگر چارچوب نظام فعالیت های اقتصادی باید دقیقاً مشخص و معین شود سیاستهای مناسب می تواند دستیابی به اهداف برنامه را تسریع و تسهیل نماید.
9* صرفه جویی های اقتصادی مخصوصاً در بخش دولتی : در طول برنامه باید به کمک سیاستهای مناسب در جهت صرفه جویی های اداری تلاش شود تا بدین وسیله مردم اطمینان داشته باشند که هر کمکی به دولت می کنند در جهت توسعه اقتصادی جامعه صرف می شود دولت قادر به جلوگیری از اتلاف منابع می باشد
10* بنیاد آموزشی و همکاری عمومی : وجود بنیادهای آموزشی سبب می شود تا معیارها و ارزش های اخلاقی مردم بر سطح مطلوب سوق داده شود .
انواع برنامه ریزی اقتصادی :
1) برنامه ریزی به اعتبار نظام اقتصادی :
1* برنامه ریزی اقتصادی نظام سرمایه ای : این برنامه ریزی خاص کشورهای پیشرفته و صنعتی با نظام اقتصادی سرمایه ای است هدف اصلی کشورهای مزبور از به کار بردن چنین برنامه ریزی از بین بردن و یا محدود کردن نوسانات اقتصادی است یعنی هدف رفع بیکاری زمان رکود و تورم زمان روشن است در این نوع برنامه ریزی هدف تغییر نظام اقتصادی موجود یعنی نظام بازاری نیست بلکه مقصود کمک به این نظام است تا بهتر کار کند و در چار چوب این اقتصادها برنامه ریزی معمولاً عبارتند از : تلاش آگاهانه دولت برای رسیدن به رشد سریع اقتصادی توام با اشتغال کامل و ثبات قیمتها از طریق اعمال
سیاست های متعدد مالی و پولی .
2* برنامه ریزی سوسیالیست و کمونیست : در این نوع برنامه ریزی سوسیالیستی و کمونیستی هدف آن است که کشور در دوران انتقال به کمونیسم به طور کامل صنعتی شود لذا از این نوع برنامه ریزی تاکید اساسی و افزایش پس انداز در اختیار گرفتن این پس انداز توسط دولت و تخصیص آن به سرمایه گذاری مالی و فیزیکی در امور زیر بنایی و در کارخانجات بزرگ قرار دارد در نظام برنامه ریزی سوسیالیستی حاکمیت مصرف کنندگان در بازار در چار چوب منابع اجتماعی این کالا ها که برنامه ریزان وظیفه تولید و توزیع آنها را دارند محدود می شود .
3* برنامه ریزی اقتصادی در نظام های مختلف : اقتصاد مختلط به معنای وجود 2 بخش اقتصادی دولتی و خصوصی یا متمرکز و یا غیر متمرکز در کنار یکدیگر و در زیر مجموعه ی یک نظام اقتصادی است .
هدف نهایی از برنامه ریزی مختلط در یک نظام اقتصادی از بین بردن نکات منفی نظام غیر متمرکز و تقویت نکات مثبت سیستم متمرکز در جهت رفاه اجتماعی مردم می باشد .
4* برنامه ریزی توسعه : از پایان جنگ جهانی دوم شروع و مطرح شده است در کشورهای عقب مانده و در حال توسعه این نوع برنامه ریزی استفاده می کنند هدف از برنامه ریزی توسعه این است که جوامع توسعه نیافته بطور اساسی و در کل متحول شود یعنی تصمیم گیری هایی صورت گیرد که بتواند ساختهای جامعه را جا به جا کند بدین معنا که تغییر ساختار رخ دهد و به توسعه اقتصادی دست یابد .
برنامه ریزی توسعه کشورهای در حال توسعه از 4 مرحله گذشته است :
مرحله اول : برنامه ریزی پروژه های منفک
مرحله دوم : برنامه ریزی سرمایه گذاری تلفیق شده دولتی
مرحله سوم ، برنامه ریزی جامع : در مرحله برنامه ریزی جامع ، برنامه ریزی بگونه ای است که کل اقتصاد اعم از بخش دولتی و بخش خصوصی را در بر می گیرد
در مورد برنامه ریزی جامع می توان متذکر شد که معمولاً در 3 سطح مطرح است :
1* کلان 2* بخش 3* طرح
مرحله چهارم برنامه ریزی هسته های اصلی : در برنامه ریزی هسته های اصلی این امر را می پذیرند که در تمام مسائل بخش را از همان ابتدا و طی برنامه توسعه نمی توان شناسایی و حل کرد ولی باید مشکلات اصلی را شناسایی و مورد تهاجم برنامه ریزی قرار داد و بقیه مسائل را در طول سالهای برنامه از طریق سایر ابزار مانند بودجه بندی سالانه مورد سیاست گذاری قرار داد .
2) برنامه ریزی به اعتبار جامعیت :
1* کل اقتصاد را در بر می گیرد ( برنامه جامع )
2* کل اقتصاد را در بر نمی گیرد و ممکن است به حوزه هایی یا چند بخش از اقتصاد محدود شود (برنامه محدود )
3) برنامه ریزی به اعتبار الزام در اجرا :
1* اختیاری 2* دستوری = نظام سوسیالیستی 3* ارشادی (اختیاری)
4* اخباری 5* مختلط
4) برنامه ریزی به اعتبار از نظر مدت زمان اجرا :
1* کوتاه مدت 2* میان مدت 3* بلند مدت
5) برنامه ریزی به اعتبار حوزه شمول جغرافیایی برنامه :
1* محلی 2* منطقه ای 3* ملی 4* بین المللی
6) برنامه ریزی به اعتبار نحوه تهیه برنامه :
1* با مشارکت مردم 2* بدون مشارکت مردم
7) برنامه ریزی به اعتبار از لحاظ سطح برنامه :
1* کلان 2* بخش (زیر مجموعه کلان ) 3* طرح ( چارچوب یک طرح کلی مثل بهسازی روستا ها )
تکنولوژی و توسعه اقتصاد :
در ادبیات اقتصادی منظور از تکنولوژی تغییر تکنولوژی یا در مواقع پیشرفت تکنولوژی است گروهی در تعریف خود از تکنولوژی هم سخت افزار و هم نرم افزار تولیدی را وارد کردند از نظر این گروه تکنولوژی ترکیبی از سخت افزار و نرم افزار است که سخت افزار بخش ملموس و فیزیکی از تکنولوژی و نرم افزار بخش غیر ملموس از تکنولوژی است با این دید اسکاپ بطور ساده تکنولوژی را چنین تعریف می کند:
تکنولوژی عامل تبدیل کننده منابط طبیعی ، زمینی ، سرمایه و نیروی انسانی به کالاهای ساخته شده است به تعبیر دیگر تکنولوژی عاملی است که با استفاده از همان میزان از عوامل تولید قبلی امکان تولید بیشتر را فراهم می آورد
تکنولوژی عاملی است که با استفاده از مقادیر کمتری از عوامل تولید امکان تولیدی به اندازه قبل فراهم می شود طبق این تعریف پیشرفت تکنولوژی سبب می شود که با صرف هزینه کمتر از گذشته همان مقدار محصول بدست آید.
انواع تکنولوژی : 1* کاربر 2* سرمایه بر 3* خنثی
تکنولوژی کاربر : نسبت به کارگیری سرمایه به نیروی کار را کاهش و یا نسبت به کارگیری نیروی کار به سرمایه را افزایش می دهد نام دیگر این نوع تکنولوژی ، تکنولوژی سرمایه اندوز می باشد.
تکنولوژی سرمایه بر: نسبت به کارگیری سرمایه به نیروی کار افزایش و یا نسبت به کارگیری نیروی کار به سرمایه را کاهش دهد این نوع تکنولوژی را تکنولوژی کار اندوز می گویند.
تکنولوژی خنثی : نسبت عوامل تولید را تغییر نمی دهد
اسکاپ 4 جزء اصلی زیرا برای تکنولوژی عنوان کرد :
1* ماشین آلات و ابزار تولیدی 2* مهارتها و تجربیات تولیدی نیروهای انسانی
3* اطلاعات و دانش فنی تولید 4* سازماندهی و مدیریت
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 34صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله توسعه اقتصادی و برنامه ریزی در بخش کشاورزی
