پایان نامه کارشناسی ارشد ادبیات فارسی
122 صفحه
چکیده:
شیخ فخرالدین عراقی از چهره های برجسته ی شعر عرفانی در قرن هفتم هجری به شمار می آید و از دو دیدگاه عرفانی و ادبی ، زبان و بیان آثار وی قابل تأمل می باشد . در این رساله ما در پی این بودیم که کار کرد سه عنصر استعاره ، اسطوره و نماد را در غزلیات عراقی بررسی کنیم . از مهم ترین نتایج به دست آمده از این تحقیق می توان به موارد زیر اشاره کرد:
نماد:کارکرد نماد در غزلیات او بسیار گسترده است . در مجموع از 312 غزل او 64 غزل ، عرفانی هستند که در تک تک ابیات آن ها نماد پردازی شده است . عراقی در نماد سازی بیشتر از دو نوع اصطلاح استفاده کرده است ؛ اصطلاحات مربوط به خمریات مانند باده ، می ، جرعه ، خمستان ، شراب و غیره و اصطلاحات مربوط به اندام معشوق و انسان مانند لب ، چشم ، ابرو و غیره اصطلاحات دیگری مانند بحر ، پیر ، بت و بتکده و غیره نیز به صورت نمادین به کار رفته اند اما بسامد بالایی ندارند. نماد های عرفانی او در زمان خود نماد های زنده و پویایی بوده اند اما به مرور بر اثر کثرت استفاده و تقلید سایر شاعران به صورت کلیشه ای و تکراری درآمده اند. استعاره: از بین انواع استعاره ، استعاره های مصرحه کاربرد چشم گیری دارند؛ او 105 مورد انواع استعاره ی مصرحه به کار برده و از بین آن ها بیشتر به استعاره ی مصرحه ی مجرده التفات نشان داده است. استعاره های مکنیه ی اضافی کاربرد چندانی ندارند و تنها 23 مورد می باشد. مکنیه ی اسنادی تنها سه مورد است . اما از استعاره های مکنیه ، تشخیص را به دلیل کاربرد وسیع آن جداگانه بررسی کردیم و در 168 مورد تشخیص‌های زیبایی یافتیم . واژگانی که جاندار انگاشته شده بیشتر عشق، خیال، بخت، دل و... بوده اند. سایر استعاره‌ها مثل استعاره در فعل و صفت ( تبعیه ) کارکرد چندانی ندارند.
اسطوره : عراقی به اسطوره و حتی تلمیح ، توجه چندانی نکرده است ؛ تنها در 28 مورد به داستان های پیامبران یا عشاق اسطوره ای اشاره کرده و از پیامبرانی چون سلیمان ، ابراهیم ، موسی ، عیسی و یوسف (ع) یاد نموده و به عشاقی چون بیژن و منیژه ، شیرین و فرهاد و وامق و عذرا توجه نموده اما از اساطیر حماسی ایرانی مانند رستم و اسفندیار هیچ یادی نکرده است.
بررسی استعاره ، نماد و اسطوره در غزلیات شیخ فخرالدین عراقی