رعد و برق
طی مطالعه ای که دانشمندان روی ابرها انجام داده اند به این نتیجه رسیده اند که ابرهای
باران زا با طی سلشله مراحل خاص و شیوه ای مشخص، تشکیل می شوند و شکل گیری و
ایجاد ابرهای باران زا نیاز به انواع خاصی باد و ابر دارد.
یکی از انواع ابرهای باران زا که معمولاً با رعد و برق همراه است کومولونیمبوس است.
(شکل 1ـ18)
هواشناسان در مورد تشکیل ابر کومولونیمبوس مطالعه کرده اند تا نحوه تولید و ایجاد باران،
تگرگ، برق (نور) را بیابند. یافته ها نشان می دهد که کومولونیمبوس طی مراحل زیر باران
ایجاد می کند.
1ـ ابتدا ابرها با نیروی باد به حرکت در می آیند، قطعه های پراکنده و کوچک که کومولوس نام دارند با نیروی باد به یکدیگر فشرده شده و در یک منطقه تجمع می یابند و ابرهای کومولونیموس را می سازند.
2ـ اتصال: ابرهای کوچکتر به یکدیگر متصل و ابرهای بزرگتر را تشکیل می دهند.
3ـ تراکم و انبوه شدن: وقتی ابرهای کوچکتر به هم می پیوندند و ابرهای بزرگتر را
می سازند در ابرهای بزرگ حرکت و رشد عمودی به سمت بالا صورت گرفته که این
پدیده در مرکز ابرها بیشتر از لبه ها و کناره های آن رخ می دهد و بعد از این رشد
رو به بالا موجب کشیده شدن توده ابر به بالا و رسیدن به ناحیه سردتر اتمسفر (جو)
که محل تشکیل قطره های آب و تگرگ است می شود.
و قطره های آب و تگرگ، بزرگتر و سنگین تر شده و حرکت رو به بالای آنها
متوقف می شود و به صورت قطره های باران و تگرگ فرود می آیند.
«آیا ندیدی که خدا ابرها را از هر طرف براند تا به هم بپیوندد و باز انبوه و متراکم سازد،
آنگاه بنگری قطرات باران از میان ابر فرو ریزد و نیز از جبال و کوه ابر آسمان تگرگ
فرو ریزد که آن به هر که خدا خواهد اصابت کند و از هر که خواهد بازدارد
(تا تگرگش زیان نرساند) و روشنی برق چنان می تابد که خواهد روشنی دیده ها را
از بین ببرد.»
(سوره نور ـ آیه 43)
مترولوژیستها (هواشناسان) تنها در دهه های اخیر با کمک وسایل پیشرفته مانند هواپیما،
ماهواره، کامپیوتر، بالون و ...... به مطالعه بادها، جهت آنها و اندازه گیری رطوبت،
تغییرات آن رطوبت، تعیین سطح فشار اتمسفر، تغییرات آن پرداخته و به جزئیات
شکل گیری ابرها و ساختمان و نحوه عمل ابرها پی برده اند.
آیه مذکور پس از باران و ابر در مورد تگرگ و برق صحبت می کند:
خداوند از کوههای آسمان (ابر) تگرگ فرو ریزد که به هر که خدا خواهد اصابت کند و
از هر که خواهد باز دارد و روشنی برق چنان بتابد که خواهد روشنی دیده ها را از بین ببرد.
(سوره نور ـ آیه 43)
مترولوژیستها (هواشناسان) دریافته اند که ابرهای کومولونیمبوس که حامل تگرگ
هستند تا ارتفاع 25000 الی 30000 پا (فوت) (7/4ـ7/ 5مایل) می رسند شبیه
رشته کوههایی مانند آنچه در قرآن آمده: « او تگرگ را از رشته کوههای (ابرهای
حجیم و پر ارتفاع) در دل اسمان فرو فرستاد.»
حال این سوال مطرح می شود که چرا در این آیه گفته شده« برق و نورش»؟ و منظور
اینکه
برق و نور به تگرگ نسبت داده شده چه می تواند باشد؟ آیا به این معنی است که تگرگ
عامل مهم تولید برق است؟ اجازه دهید آنچه در کتاب «مترولوژی امروز» هوا شناسی
گفته شده را ذکر کنیم. همین که تگرگ از قسمت سرد و یخچالی ابر فرو می ریزد
یعنی همان جایی که بلورهای یخ در آن تشکیل می شود، ابرها باردار می شوند و قطره
های آب با تگرگ به هم برخورد کرده یخ می زنند و باقی مانده گرمای خود را از
دست می دهند. سطح تگرگ گرمتر از اطراف خود بلور است. وقتی تگرگ با
بلور یخ مجاور و مماس می شود یک پدیده مهم رخ می دهد. کلاً الکترونها همیشه از
ناحیه سردتر به نقطه گرمتر حرکت می کند.
در همین حال وقتی قطره های خیلی سرد و یخ زده در تماس با یک دانه تگرگ قرار
می گیرند همین پدیده رخ می دهد و از این رو تگرگها بار منفی گرفته و قطرات بسیار
سرد یخ بار مثبت می گیرند و در برخورد با تگرگ خرد و متلاشی می شوند حال
ذرات خرده شده یخ سبکتر شده و به لایه های بالایی ابر صعود می کنند و تگرگ
با بار منفی باقی مانده و در لایه های زیرین و بستر ابر قرار می گیرد. بنابراین لایه
های زیرین ابر کلاً دارای بار منفی بوده و سپس این بار منفی به صورت برق به زمین
تخلیه می گردد.
نتیجه می گیریم که تگرگ نقش مهمی در تولید و ایجاد برق دارد.
کل این اطلاعات در سالهای اخیر بدست آمده است اصولاً تا 1600 بعد از میلاد
نظرات ارسطو در هواشناسی (مترولوژی) مطرح و غالب بوده است، مثلاً او معتقد
بود که اتمسفر دارای دو نوع هوا است، هوای مرطوب و هوای خشک و رعد صدای
حاصل از برخورد هوای خشک با ابرهای مجاور را می دانست و برق و نور را حاصل
از شعله ور شدن و سوختن هوای خشک با شعله ضعیف و نازک تعریف می کرد
و اینها عقاید هواشناسی بود که در 1400 سال پیش یعنی زمان نزول قرآن مطرح و غالب بود.
