چکیده
نیایش یکی از روحانی ترین لحظات زندگی هر مؤمن است. در همه ادیان آسمانی متناسب با تلقی و درک مؤمنان از دین شیوه ها و شکل هایی برای راز و نیاز با معبود فراهم شده است. شاعران هم به عنوان دارندگان روحهای لطیف و حساس در لابلای اشعار خود مناجات هایی نغز و دلنشین گنجانده اند که از لطیف ترین فرازهای آثارشان است. در این پایان نامه مناجات در شعرهای پنج تن از شاعران برتر سبک عراقی مورد بررسی قرار گرفته است. علت انتخاب سبک عراقی به دلیل لطافت و جنبه های غنایی بالای شعر این دوره است. در بین شاعران متعدد سبک عراقی نظامی، عطار، مولوی، سعدی و حافظ به اذعان غالب منتقدان مقامی والاتر و بالاتر از دیگران دارند.
نکته اصلی در نیایش، دعا و مناجات ها درخواست از خداوند است به امید اجابت و یا ثنا و ستایش او برای عبادت. پیشوای ششم امام صادق (ع) انگیزه های نیایش را به سه قسم تقسیم نموده اند:
الف)- گروهی خدا را به جهت ترس از عذاب خدا عبادت می کنند
ب) عده ای برای دریافت مزد و پاداش خدا را می پرستند
ج) دسته ای دیگر خدا را از روی دوستی و علاقه ستایش می کنند. و او را شایسته عبادت و پرستش دانسته به درگاه بی نیازش نیایش می کنند.
این دسته در گروه آزادگانند و عبادت آنان بهترین عبادت هاست. در دعا هم از نیاز عاشق سخن می رود، هم از ناز معشوق، هم از احتیاج این، هم از اشتیاق او؛ هم از انس، هم از خوف؛ هم از محبت، هم از معرفت؛ هم از توبه و انابت، هم از کرم و اجابت؛ هم از حاجات معیشتی و زمینی، و هم از مطلوب های آرمانی و آسمانی؛ هم از تسلیم، هم از تعلیم. چیست جز دعا که این همه نعمت و برکات از دامان و آستین آن سخاوتمندانه فرو ریزد؟ و آن همه خدمات و حسنات کریمانه از دست او برخیزد.
این پایان نامه در چهار بخش تنظیم شده است. در بخش اول کلیاتی درباره نیایش و معنای لغوی واصطلاحی آن و معادل و مترادف های دیگر آن بیان شده است. در بخش دوم سعی کرده ایم انواع یا شیوه های مناجات را در ادیان آسمانی بزرگ بررسی و تا حدودی مقایسه نماییم و بعد به مهم ترین شیوه های مناجات در دین اسلام بپردازیم. بخش سوم به نوع ادبی مناجات در ادبیات فارسی دری به طور کلی و در شعر سبک عراقی به طور جزئی پرداخته ایم. شیوه ها و محتواهای عمده مناجات ها در این نوع تقسیم بندی شده و اشکال آن استخراج شده است. بخش چهارم به بررسی جزئی و موشکافانه انواع نیایش در شعر شاعران این دوره اختصاص یافته است. شاعران برگزیده به ترتیب تاریخی هر کدام یک قسمت را به خود اختصاص داده اند. نخستین شاعر نظامی است که نیایش هایش بیشتر جنبه زاهدانه دارد و در مخزن الاسرار بیشتر از مثنوی های دیگر خود مناجات کرده است. در مثنوی های دیگر نیایش ها بیشتر در آغاز یا پایان مثنوی هاست. عطار اولین شاعر عارف این مجموعه است و مناجاتهایش ویژگی عارفانه دارد. مناجات های عطار در لابلای مثنوی هایش پراکنده است و گاه از زبان شاعر و گاه از زبان شخصیت های داستان هایش نقل شده اند. بی پروایی و جسارت و صمیمیتی که در این مناجات ها وجود دارد به آنها عمق خاصی بخشیده است. مولوی بدون تردید بهترین و نغزترین مناجاتهای ادبیات فارسی را در مثنوی و غزلیات خود آورده است. نگاه برخاسته از وحدت وجود او باعث می شود که در جاهایی که حتی با شمس یا دیگر مظاهر حق هم راز و نیاز می کند، رنگ اسمانی و منزهی به نیایش هایش می دهد. مناجات های مثنوی بسیار زیاد و عمیق هستند و انواع لایه های گفتگوی صمیمانه و خالصانه را با معبود شامل می شوند. سعدی بیشتر با نگاه زاهدانه نیایش می کند گرچه در جاهایی رنگ عارفانه به آن می زند. نیایش هایش سعدی در بوستان در ابتدا و انتهای کتاب بیشتر است، سعدی چند قصیده کامل را نیز به مناجات اختصاص داده است. مناجات های حافظ در بین این شاعران از همه کمتر است و شاید آن هم به دلیل کاربرد خاص غزل در شعر حافظ باشد و نگاه انتقادی تندی که به شرایط جامعه خود دارد. نیایش های حافظ بیشتر پراکنده و به صورت تک بیت هایی درخشان در لابلای غزل هاست.
فهرست
چکیده
مقدمه
بخش اول (نیایش و ستایش)
نیایش، ستایش و مترادفات آنها
نیایش
حمد
ستایش
دعا
مناجات
ذکر
ماهیت تجربه دینی نیایش
فلسفه نیایش و پرستش
فصل دوم – اقسام نیایش
محتوا و مضمون نیایش
ستایش و نیایش در قرآن
نیایش از دیدگاه دانشمندان و متفکران
سخنان دانشمندان روانشناسی
ستایش و پرستش کل موجودات
فصل سوم – دین
تعاریف دین
مراحل دین
دسته بندی ادیان
نیایش در ادیان مختلف
دین زرتشتی
اصول دین زرتشتان
اوستا کتاب دینی زرتشتیان
نماز و نیایش در آیین زرتشتی
نیایش در آتشکده
آداب نیایش زرتیشتیان
دین یهود
ریشه کلمات عبرانی
خدای یهود
توحید در یهودیت
کتاب آسمانی یهودیان
پوشش هنگام عبادت
اوقات نماز و نیایش یهودیان
ویژگی نمازهای سه گانه یهود
حج های یهود
مکان عبادت
دین مسیح
قتل یا عروج عیسی
خدا در دین مسیح
عبادت در دین مسیح
پی نویس
بخش دوم(دین اسلام ونیایش)
نیایش در دین اسلام
نخستین و مهمترین عبادت
اصول اسلام
ارکان اسلام
نماز
پرستش
محتوای پرستش
عبادت
نیایش و دعا
نیایش در قرآن
توبه راهی به سوی نیایش
صفات خداوند
بخش سوم نیایش در شعر شاعران سبک عراقی
طریقه شعر خراسانی و عراقی
شعرای معروف سبک عراقی
پیشینه نیایش های منظوم فارسی
رواج غزل سرایی
نوع ادبی مناجات
خدا از دیدگاه عرفا
نماز و نیایش در اشعار شاعران
انواع درخواست ها
پی نویس
بخش چهارم بررسی نیایش شاعران برگزیده
فصل اول نظامی
فصل دوم عطار
فصل سوم مولوی
فصل چهارم سعدی
فصل پنجم حافظ
فهرست منابع
فرمت : در قالب Word
صفحات : 370 صفحه