-2- قلعه نو از دیدگاه سیاحان
همانطور که در بخش تاریخ سیستان گفتیم بر سر مسئله حکمیت بین ایران و افغانستان در مورد سیستان ، سیاحان انگلیسی برای تحقیق و بررسی به سیستان آمده و به مطالعات میدانی پرداختند که برخی از ایشان روستای قلعه نو زابل را دارای ویژگیهای خاص دیده و مطالبی در مورد این روستا نوشته اند که در اینجا از نظر می گذرانیم:
1-1-2- قلعه نو ازدیدگاه مکماهون(1904م)[1]
« در ابتدای ورود ما به ایالت سیستان قریه ای بود به نام قلعه نو که بسیار آباد و معمور به نظر می رسید . این قریه در پناه یک تپه واقع شده بود که در واقع جان پناه این قریه بدست می آمد . قبل از اینکه ما از این محل حرکت کنیم ، یک شب ماسه و ریگ بر این تپه حمله نمود و آنرا محاصره و مدفون کرد. بعد نوبت قریه رسید و بکلی آنرا زیر گرفت و اهل قریه را مجبور کرد برای خودشان محل دیگری پیدا کنند.»
2-1-2- قلعه نو از دیدگاه اسمیت (2-1871م)[2]
« در روز 17 فوریه (28 بهمن ماه) به قلعه حرکت کردیم که حدود 5/2 میلی شمال برج علم خان یا قلعه کهنه واقع بود . قلعه نو را برج دوست محمد خان هم می نامیدند. جاده تقریباً به موازات کانال و به فاصله کمی از خاکریز سمت چپ آن روی خاکهای رسی قرار داشت . کرته و بعضاً زراعت روی اراضی مذکور دیده می شد.
قلعه نو یکی از اصلی ترین مراکز این بخش از سیستان و محل سکونت سردار شریف خان است وی آخرین بازمانده از رؤسای قدیمی بلوچهاست که علیرغم افزایش مداوم قدرت و نفوذ داخل شهر روی یک تپه بلند رسی با شیبهای بسیار تند کناری ، ساخته شده است . دیوارهای ارگ محکم و برای دفاع مناسب هستند . در یکی از گوشه های ارگ ، یک برج مربعی ساخته شده و خانه های مسکونی رئیس و خانواده و نزدیکان وی در داخل ارگ قرار دارند . از فاصله دور تر ، ارگ نمای فوق العاده جالبی دارد ، هرچند که در زمان دوست محمد خان ، سازنده اصلی آن ، شاید قلعه چنین استحکامی نداشته است . می گفتند رئیس فعلی به میزان قابل ملاحظه ای بر وسعت و استحکام قلعه افزوده است . ارتفاع قلعه از سایر خانه های شهر که در اطراف آن واقع شده اند ، بسیار بیشتر است . خانه های مذکور در زمین تپه ماهوری بنا شده و بلندترین تپه به عنوان پی و فونداسیون قلعه عمل می کند . یک بارو یا دیوار گلی دور تا دور تمام آبادی بنا شده که ارتفاع کم و بیش یکسانی در قسمتهای مختلف دارد و همراه با پستی و بلندی زمین ، دیوار هم بالا و پایین می رود . چند خانه هم بیرون دیوار ضلع شرقی ساخته شده و یک برج محکم دیده بانی نیز روی زمین مرتفع واقع در بیرون ضلع شمالی دیوار دیده می شود.
یک محاسبه سر انگشتی نشان می دهد که حدود 1000 خانه در شهر وجود دارد . خانه ها بدون هیچ ویژگی و خصوصیت قابل توجه بوده و بسیار کثیف هستند . به ما اجازه داده نشد که داخل قلعه شویم. در شهر قلعه نو تعداد بلوچها کم و سکنه آن عمدتاً شیعه هستند . خود سردار شریف خان هم شیعه است.»
اوئن اسمیت در پاورقی سفر نامه خود ، توضیحاتی در مورد سردار شریف خان ، احداث آبادی قلعه نو و برج علم خان می دهد ، که بسیار جالب و به شرح زیر است:
«بعد از مرگ دوست محمد خان از او یک پسر جوان به نام درویش خان باقی می ماند که آن موقع ده سال داشت . در اوضاع و احوال عادی این پسر باید جانشین پدرش می شد ، ولی سردار شریف خان از خردسالی برادر زاده اش استفاده نموده و ضمن ازدواج با بیوه برادرش ، قدرت را قبضه کرد. این سردار شریف خان ، یک بلوچ نارویی ، و پسر علم خان و نواده میرزا خان بود. علم خان همان رئیسی بود که برج علم خان را ساخت . این برج در کناره یک گودال بزرگ بنام ((سبزکم)) قرار داشت . این گودال هر ساله با آب یک کانال جدا شده از هلمند پر می شد. در عرض 30سال اخیر یا بیشتر (نسبت به 1872م = 1251ش)جریان آب خشک شد و لذا بستر گودال مذکور به تمامی زیر کشت رفت. چون خاک آن بسیار غنی و بکر بود ، سود فوق العاده ای نصیب شریف خان شد . بعد از آن دوست محمد خان ، برادر شریف خان ، قلعه دیگری روی یک تپه کوچک بنام قلعه نو ساخت که در فاصله 4 میلی برج علم خان واقع بود . بعد از مرگ دوست محمد خان حدود سال(1236ش=1274ق) شریف خان وارث او گردیده و قلعه را هم تصاحب کرد که حالا بسیار پر سکنه شده و حدود 1000 باب خانه دارد. او قلعه دیگری هم بنام کمک دارد که با 300 باب خانه بالای دو تپه بنا شده است.
شریف خان تنها رئیس باقدرتی است که در این بخش از سیستان باقی مانده و 300 نفر از قبایل مختلف را تحت فرمان دارد. بهر حال او امروز کاملاً در دست دولت پرشیاست و دختر خود را هم به عقد و ازدواج پسر امیر قائن در آورده است . او 55سال دارد و مردی فوق العاده خوش سیما با عینک طلائی و ریشی بلند است . البته قدرت او ابداً قابل مقایسه با رئیس چخانسور نیست. دو پسر سردار شریف خان ، یکی سعید خان و دیگری محمد علی خان است . مادر سعید خان ، خواهر رستم خان سرابندی است و سعید خان همان کسی است که قلعه نادعلی را اشغال کرده است . مادر محمد علی خان نیز خواهر ابراهیم خان ساکن چخانسور است . محمد علی خان بعد ها با پدرخود اختلاف پیدا کرد و در نتیجه به کابل رفت . اگر هموطنان انگلیسی من بخواهند قیافه سردار شریف خان را در نظر مجسم کنند ، کافی است به پوستر تبلیغاتی ترشی نواب ، توجه کنند. مردی که در این پوستر دیده می شود کاملاً شبیه شریف خان است.»
- جغرافیای تاریخی سیستان – صفحه 389
- جغرافیای تاریخی سیستان- صفحات 160-162-224
روستای قلعه نو (استان سیستان و بلوچستان)
