فرمت فایل : WORD (قابل ویرایش)
تعداد صفحات:96
فهرست مطالب:
عنوان صفحه
فصل اول: منابع مرجع دست اول 3
تعریف کتاب مرجع 4
ارزیابی منابع مرجع 6
1-اعتبار پدید آورنده اثر 6
2-اعتبار ناشر 6
3-تازه بودن اطلاعات 7
4-زبان و شیوه نگارش 7
5-تنظیم منطقی 7
6-شکل ظاهری 8
انواع منابع مرجع 9
نمودار گروه بندی منابع مرجع 10
نمودار گره بندی منابع مرجع دست اول 11
1-واژه نامه 11
واژه نامه های زبان
12
واژه نامه های تخصصی و موضوعی 16
ارزیابی واژه نامه ها 17
2-دایره المعارف ها 18
-ارزیابی دایره المعارف ها 23
3-سالنامه ها 25
4-دستنامه ها، دستورنامه ها، راهنماها 27
5-سرگذشت نامه ها 30
6-منابع جغرافیایی 35
-فرهنگ جغرافیایی 35
-راهنمای جغرافیایی 36
-نقشه جغرافیایی 36
-اطلس 38
-کره جغرافیایی 39
فصل دوم: منابع غیرکتابی، و مواد دیداری – شنیداری 41
1-منابع مرجع غیرکتابی 41
2-مواد دیداری – شنیداری 44
3-پیایندها، نشریات دولتی و سازمانهای بین المللی
50
-پیایندها یا نشریه های ادواری 50
-مجله های علمی 50
-نشریات دولتی و سازمانهای بین المللی 51
-پایان نامه ها یا تزها 52
-مجموعه مقالات سمینارها و کنفرانسها 53
-استانداردها 53
-جزوه ها 53
-بروشورها 54
-گواهی نامة ثبت اختراع 54
فصل سوم: رایانه در کتابخانه، منابع و مآخذ اطلاعاتی الکترونیکی، شبکة وب و اینترنت و روشهای جستجو و بازیابی اطلاعات
-رایانه در کتابخانه 55
-پایگاه اطلاعاتی 58
-شبکة اطلاعاتی و انواع آن 59
-شبکة اینترنت 61
-شبکه های اطلاع رسانی مفید برای کار مرجع
63
-سایت کتابهای تحقیقاتی جهانی 67
-سایتهای مرجع عمومی در اینترنت 68
-سایتهای آموزشی در شبکة وب 69
-روزنامه ها و مجله ها و کتابها در اینترنت 72
-بازیابی اطلاعات از طریق یوزنت 73
-ابزارهای جستجو در اینترنت 75
-ابزارهای جستجوی مفید کدامند؟ 77
-جستجو در پایگاههای اطلاعاتی و اینترنت 79
-روشهای جستجو در شبکة وب 82
-ارزیابی پایگاهها و منابع اطلاع رسانی الکترونیکی 84
مقدمه
تعلیم و تربیت سازنده، آن است که خودآموزی را به انسان بیاموزد و او را در شکل دادن به روش و ساختار یادگیری خود توانا سازد، به انسان بیاموزد که چگونه مسئولیت ادامة آموزش و پروش خود را بر عهده بگیرد، و او را چنان بپرورد که جویندگی و بیش آموختن، خوی او شود و در دل و جان او جای گیرد.
اما، انسان جویا و پژوهشگر، باید ابزار جویندگی و پژوهش را بشناسد تا بتواند به گنجینه های گذشته و حال دانش بشری که در کتابخانه ها و مراکز اسناد و مدارک علمی گردآوری شده، دسترسی پیدا کند، و آن گنجینه ها را پشتوانة کار تحقیقی خود سازد، و آن گاه به یافته های تازه ای دست یابد و آنها را بر آن گنجینه های عظیم بیفزاید.
در دنیای شتاب زدة علم و صنعت امروز، دانستنی ها مرز زمان و مکان نمی شناسند، چنان دم به دم در حال گسترش است، و سیل بی امان انتشار کتابها و مقاله ها و نشریه های گوناگون چنان بی وقفه است که کار تهیه، ضبط و بازیابی مدارک علمی و منابع پژوهش، دیگر کار آسانی نیست. دایره کار پژوهشگر امروز، مانند زمان ابن سینا به صندوق ها و رف های یک کتابخانه محدود نمی ماند. و ابعادی به وسعت تمام کشورهای روی زمین دارد. دانش هایی که در عصر ابن سینا در چند کتاب می گنجید، چنان گسترش یافته و پیش رفته که یک پژوهشگر گاه باید برای یافتن پاسخ یک سؤال، ساعتها و روزها در پای شبکه های اطلاع رسانی و در کنار رایانه ها بنشیند. او، به جای رف یا صندوق انباشته از کتاب با شبکه های وسیع الکترونیکی و پایگاههای اطلاعاتی ملی، منطقه‌یی و جهانی سر و کار دارد، و ناگزیر است که همة این ابزارها را بشناسد.
فصل اول: منابع مرجع دست اول
هر پژوهنده ای، در هر سطحی از معلومات، برای یافتن پاسخ پرسشهای خود، اولین راهی که به ذهنش می رسد، پرسیدن از یک متخصص در همان زمینه است. می دانیم که همیشه دسترسی به یک متخصص آسان نیست. و در هنگام دسترسی نیز انتظار نمی توان داشت که یک تن همه جزئیات یک مطلب را دقیق به خاطر سپرده باشد و با یک نظم منطقی به یاد آورد و به ما بگوید.
پس چه باید کرد؟ دومین راهی که به ذهن می آید، جستجوی پاسخ در یک کتاب مرجع است، و این خود پرسش های دیگری را هم به ذهن می آورد که:
-آیا هر کتاب مرجعی، پاسخ هر پرسشی را در بر دارد؟
-برای پاسخ به پرسش مورد نظر، از میان مرجع ها، مناسب ترین مرجع را چگونه می توان یافت؟
-آیا جز افراد متحصص و کتاب های مرجع، منابع دیگری هم وجود دارد که با کمک آنها پاسخ پرسش های خود را بیابیم؟
-آیا...؟
پاسخ این «پرسش های دیگر» را کسی می داند که معنی «کتاب مرجع» را دقیق و درست بداند، انواع مرجع ها را بشناسد، و بداند که هر نوع مرجع، پاسخگوی چه نوع پرسش هایی است؟ و نیز بداند که یک مرجع را چگونه به کار باید برد؟
در پاسخ به این که آیا افراد متخصص و کتاب های مرجع، تنها منابع پاسخ به پرسش های ما هستند؟ باید گفت که در درجه اول: بله، اما هر منبع دیگری که ما را به پاسخ درست و روشن برساند، نیز در شمار منابع مرجع است مانند کتاب های دیگری که در ظاهر کتاب مرجع نیست، اما می تواند پاسخ دقیق و درستی به پرسش های ما بدهد، مجله ها، روزنامه ها، نقشه های جغرافیایی، مواد و ابزارهای دیداری – شنیداری مانند فیلم و اسلاید و ... که این منابع نیز در صورتی پاسخگوی پرسش های ما خواهد بود که از آنها در موقع مناسب و برای پوشش مربوط و مناسب بهره بگیریم. تلفظ درست یک واژه را در یک واژه نامه باید جست، و موقع جغرافیایی یک شهر یا روستا را در یک فرهنگ جغرافیایی.
در این گفتار، منابع مرجع تعریف و گروه بندی می شود، و در باره مرجع اصلی و دست اول، و انواع و موارد استفاده و ارزیابی آنها، آنچه برای یک پژوهشگر ضروری و سودمند است، می آید، و معرفی منابع مرجع رابط یا دست دوم، در گفتار بعد خواهد آمد.
تعریف کتاب مرجع:
نخستین تعریفی که به ذهن می رسد، این است که یک کتاب مرجع باید پاسخ پرسش های بسیاری را در بر داشته باشد، و در هر مورد، پاسخ مناسب را در جای خود و در درون یک ساختار منظم پیش چشم ما بیاورد، و به آسانی بتوان گفت که پاسخ مورد نظر در ردیف الفبائی یا در فصل بندی آن کتاب، کجا قرار گرفته است؟ نیز در تعریف مرجع گفته‌اند: کتابی است که مطالب آن با حدس و گمان و خیال و احتمال به ذهن نیامده، و آنچه در اختیار ما می گذارد، حاصل جستجو و مطالعه و دقت، و رسیدن به امور یقینی و مقبول اهل فن است.
باید بدانیم که هدف یک کتاب مرجع، بیان نقطه نظرهای گوناگون و بحث گسترده و سؤال آفرینی نیست. یک مرجع فقط اطلاعات اصلی و بنیادی و تأیید شده را به صورتی فشرده و جامع باید در اختیار خواننده بگذارد. کتاب مرجع برای مطالعه پیوسته تدوین نمی شود، و حاوی پاسخ های بسیار برای پرسش های گوناگون است، و هنگامی به آن مراجعه می شود که یک پرسش مشخص در برابر پژوهنده قرار دارد. به همین دلیل، مطالب یک مرجع باید به صورتی تنظیم شود که هر مطلب را با ترتیب و تنظیم خاص، در آن بتوان یافت. آن ترتیب و تنظیم خاص به نوع و موضوع مرجع نیز بستگی دارد، مثلاً واژه نامه ها و دایره المعارف ها عموماً تنظیم الفبائی دارد، و مرجع های تاریخی را به ترتیب سالهای وقایع تنظیم می کنند.
در کتابخانه ها، عموماً کتاب های مرجع را در یک بخش جدا از کتابهای دیگر و در نقطه ای دیدرس و دسترس می گذارند، و چون مرجع ها مورد مراجعه مکرر و همگانی است، به امانت داده نمی شود، و فقط در درئون کتابخانه می توان از آنها استفاده کرد.
ارزیابی منابع مرجع
ارزیابی منابع مرجع یعنی تعیین ارزش محتوای آنها، کارآیی و سودمندی آنها در پاسخ گویی، و اعتمادی که به پاسخ های آنها می توان داشت، و بخصوص آنچه هدف مشترک تمام کتابهای مرجع است: دادن پاسخ درست در زمانی کوتاه. در ارزیابی منابع مرجع، آنچه به عنوان معیارهای کلی و در مورد تمام مراجع باید درنظر گرفت، موارد زیر است:
1-اعتبار پدیده آورنده اثر، یعنی صلاحیت علمی و تخصص و تجربه نویسنده یا نویسندگان، و همه کسانی که در تألیف و تدوین آن مرجع شرکت داشته اند. توجه به آثار دیگری که از نویسندگان نشر شده، ارتباط سوابق تحصیلی و تجربی آنها با مفاد و مندرجات مرجع، توجه آنها به آخرین پژوهش های مربوط و بهره گیری از آن پژوهش ها در کار خود، و به طور کلی استناد آنها به منابع معتبر و قابل اعتماد، نشانه های اعتبار نویسنده یا نویسندگان یک مرجع است.
2-اعتبار ناشر – مؤسسه هایی هستند که به نشر آثار معتبر و با ارزش شهرت دارند و غالباً این شهرت نتیجه یک تبلیغ بازرگانی نیست. بعضی از ناشران ب رای حفظ اعتبار خود، روی کتاب هایی سرمایه گذاری می کنند که نویسنده آنها خود شهرت و اعتباری داشته باشد، و طبعاً بیشتر انتشارات آنها دارای اعتبار است.
پروزه کارورزی مأخذشناسی و استفاده از کتابخانه
