قهوه
قَهوه نوعی نوشیدنی رایج است که از دانه‌های بوداده و آسیابشدهٔ گیاه قهوه به دست می‌آید. گیاه قهوه بومی مناطق نیمه‌گرمسیری آفریقا و برخی از جزایر جنوب و جنوب شرق آسیا است،[۱] این گیاه از آفریقا به سایر نقاط جهان پراکنده شد و در حال حاضر در بیش از ۷۰۰ کشور کشت میشود که در درجهٔ اول مناطق استوایی آمریکا، جنوب شرقی آسیا، هند و آفریقاست، هنگام رسیدن میوهٔ گیاه قهوه، دانه‌های قهوه را برداشت، پردازش و در نهایت خشک می‌کنند. دانه‌های قهوهٔ خشک شده به درجات مختلف بو داده میشوند، بسته به عطر و طعم مورد نظر، درجه‌بندی‌های مختلفی برای این محصول در نظر گرفته شده است، قهوه کمی اسیدی است و می‌تواند به علت داشتن کافئین بالا موجب تحریک انسان گردد.
واژه‌شناسی[ویرایش]
قهوه عربی شدهٔ واژهٔ کفا یا کافا است که در اصل نام منطقه و شهری در جنوب غربی اتیوپی است که گیاه قهوه در ابتدا در آنجا یافت شده است، فرهنگ‌نویسانعرب می‌گویند واژهٔ قهوه در اصل نام نوعی شراب بوده است که بعدها نام این نوشیدنی شده و همچنین می‌گویند ریشهٔ این واژه، فعلِ «قها» (تلفظ: qahā) به‌معنی بی‌اشتها بودن است؛ زیرا در گذشته تصور بر این بود که این مایع باعث بی‌اشتهایی میشود.
این واژه همچنین از راه زبان ترکی به زبان‌های اروپایی راه یافته‌است.[۲][۳]
چندین دلیل دیگر برای نامگذاری قهوه آورده شده که یکی از مشهورترین‌های آن این است که این واژه از یک زبان اتیوپیایی و یا یک زبان آفریقایی دیگر گرفته شده باشد و در اصل نام منطقه‌ای به نام کفا در جنوب غربی اتیوپی بوده‌است. گمان می‌رود که گیاه قهوه در ابتدا آن جا یافت شده، در ضمن مردم آن منطقه به این گیاهبون می‌گویند.
تاریخچه قهوه[ویرایش]
به احتمال زیاد قهوه اولین بار در کشور اتیوپی تولید شد. البته برخی کشور یمن را منشأ تولید قهوه می‌دانند. این دانه اولین بار در قرن سیزدهم میلادی، در جهان عرب شهرت یافت.
هیچ فردی به طور دقیق نمی‌داند قهوه چگونه و در چه زمانی کشف شده است گرچه اسطوره های بسیاری از قدیم در این صنعت بوده اند اما تاریخ دقیقی از پیدایش آن توسط شخص خاصی وجود ندارد.
تاریخچه قدیمی این دانه به جنگل های اتیوپی باز می گردد، زمانی که فردی به نام "کالدی" چندین دانه درخت قهوه را به گاو های خود داد و مشاهده کرد که این حیوان ها نمی‌توانند به خواب بروند.
بعد از این اتفاق تجارت این گیاه به شبه جزیره عربستان شروع شد و در قرن 15 میلادی این گیاه در یمن به رشد انبوه رسید. قهوه در آن سال ها تنها برای مصرف خانگی نبود و بسیاری از مردم آن را در مغازه هایی با نام "قهوه خانه" سرو می کردند و مشتری های مخصوصی در این مکان ها دور هم گرد می آمدند.[۱]
قهوه در جهان اسلام[ویرایش]
جدول تغذیه‌ایمواد مغذی در هر ۱۰۰ گرم (۳٫۵ اونس)انرژی۲ کیلوژول (۰٫۴۸ کیلوکالری)کربوهیدرات‌ها۰قندها۰فیبر۰چربی۰٫۰۲پروتئین۰٫۱۲آب۹۹٫۳۹ gکافئین۴۰ mgتیامین (ویتامین ب۱)۰٫۰۱۴ میلی‌گرم (۱٪)ریبوفلاوین (ویتامین ب۲)۰٫۰۷۶ میلی‌گرم (۵٪)نیاسین (ویتامین ب۳)۰٫۱۹۱ میلی‌گرم (۱٪)ویتامین ب۶۰٫۰۰۱ میلی‌گرم (۰٪)اسید فولیک (ویتامین ب۹)۲ میکروگرم (۱٪)ویتامین C۰ میلی‌گرم (۰٪)ویتامین E۰٫۰۱ میلی‌گرم (۰٪)ویتامین K۰٫۱ میکروگرم (۰٪)کلسیم۲ میلی‌گرم (۰٪)آهن۰٫۰۱ میلی‌گرم (۰٪)منیزیم۳ میلی‌گرم (۱٪)فسفر۳ میلی‌گرم (۰٪)پتاسیم۴۹ میلی‌گرم (۱٪)سدیم۲ میلی‌گرم (۰٪)روی۰٫۰۲ میلی‌گرم (۰٪)Link to USDA Database entryدرصدها نسبی‌اند
منبع: پایگاه اطلاعاتی مواد غذایی آمریکا
دین اسلام نوشیدنی‌های الکلی را حرام بشمار می‌آورد و نوشیدنی قهوه به عنوان جایگزینی برای نوشیدنی‌های الکلی استفاده می‌شد. این نوشیدنی از قرن ۱۳ میلادی بسیار محبوب و مقبول شد و تا اوایل قرن ۱۵ میلادی در مصر، شام و عثمانی بسیار مصرف می‌گردید و در همهٔ این شهرها قهوه‌خانه‌هایی برپا شد، مقامات مذهبی در مکه، قاهره و استانبول تلاش کردند تا مصرف آن را ممنوع کنند، شیخ‌ها بر سر شباهت اثرات قهوه و الکل بحث می‌کردند و برخی به این اشاره می‌کردند که دست به دست کردن قوری قهوه، بی شباهت به دست به دست کردن پیالهشراب، نوشیدنی ممنوعه در اسلام، نیست.
قهوه‌خانه نهاد جدیدی بود که مردان در آن جمع می‌شدند و به صحبت کردن، شعرخوانی و بازی‌هایی مانند تخته نرد و شطرنج می‌پرداختند. آنها به مرکزی برای تجمع متفکران و به صورت ضمنی به رقیبی برای مسجد به عنوان محل ملاقات جمعی بدل شده بودند.[۴] برخی عالمان دینی معتقد بودند که قهوه‌خانه حتی از میکده هم بدتر است و مقامات هم متوجه شده بودند که این اماکن می‌تواند تبدیل به لانه‌های فتنه شود. با این حال همه تلاش‌ها برای ممنوعیت مصرف قهوه، حتی با وجود صدور حکم اعدام در دورهٔ سلطان مراد چهارم (۱۶۲۳ تا ۱۶۴۰۰ میلادی)، به شکست انجامید. نهایتاً عالمان دینی به اجماع رسیدند که مصرف قهوه مباح است.[۴]
قهوه در اروپا[ویرایش]
قهوه از دو مسیر به اروپا راه یافت، از طریق تجارت زمینی امپراتوری عثمانی و از طریق تجارت دریایی، از بندرهای یمن و شاخ آفریقا،[۴] پس از آغازقرن هفدهم، گیاه قهوه که با قاچاق دانه‌های بسیار حاصلخیز به کشور هند راه یافته بود،
در این کشور هم پرورش یافت. تقریباً در سال ۱۶۵۰ میلادی، قهوه به کشور انگلستان وارد می‌شد و قهوه‌خانه‌ها در شهرهای آکسفورد و لندن تأسیس شدند.
کشت گیاه قهوه در انگلستان از همان زمان آغاز گردید، اما آفت‌ها و شرایط نامناسب جوی، گیاهان قهوه را نابود نمود و انگلیسی‌ها مجبور شدند به جای کشت قهوه، به کشت چای روی بیاورند،[۵] در ابتدا در اروپا به قهوه، به عنوان نوشیدنی مسلمانان، با دیدهٔ شک نگریسته می‌شد، ولی گفته میشود که در حدود سال ۱۶۰۰، پاپ کلمنت هشتم[و ۱] چنان از یک فنجان قهوه لذت برد که انحصار آن در دست مسلمانان را خطایی بزرگ دانست و خواستار «تعمید دادن» آن شد. نوشیدن قهوه در اتریش، پس از شکست حصر وین در سال ۱۶۸۳۳ و مصادرهٔ ذخیرهٔ بزرگی از قهوه از ترک‌های شکست خورده، افزایش شدیدی یافت.[۴]
تا قبل از آغاز قرن هجدهم میلادی، استفاده از نوشیدنی قهوه در سراسر اروپا رایج شده بود. کشورهای اروپایی این گیاه را به مناطق گرمسیری معرفی کردند تا این کشورها نسبت به کشت و تولید انبوه گیاه قهوه اقدام نمایند. در اروپا هم مانند خاورمیانه، قهوه‌خانه‌ها به مکانی برای معاشرت، مطالعه و تبادل نظر دربارهٔ موضوعات روز بدل شد. یک شباهت دیگر، امکان تبدیل آنها به مکانی برای اجتماع عناصر نامطلوب و خرابکاران بود. چارلز دوم،[و ۲] پادشاه انگلستان قهوه‌خانه‌ها را «مکانی برای ملاقات خائنان و نشر شایعات سخیف دربارهٔ اعلیحضرت و وزیرانش» معرفی می‌کرد. در قرن ۱۸، قهوه‌خانه معروف پاریس، کافه پروکوپ، مشتریان ثابتی همچون مارا،[و ۳] دانتون[و ۴] و روبسپیر[و ۵] داشت که در طولانقلاب فرانسه[و ۶] در آنجا برای انقلاب طرح‌ریزی می‌کردند.[۴]
آناتومی دانه های قهوه[ویرایش]
دانه هایی که شما دم می کنید از دانه های کوچک شده درخت قهوه است که بعد از جداسازی از درخت به شکلی که ما می بینیم در می آید.
قسمت روکش خارجی آن “Exocarp” ، لایه زیرین آن “Mesocarp” به نازکی کاغذ و در لایه داخلی “parenchyma” نام دارد.
همانطور که در عکس مشاهده می کنید هسته قهوه از دو بخش تشکیل شده که در کنار هم قرار می گیرند و روی هر کدام را لایه ای پوشانده است که اسم زیست محیطی آن “spermoderm”نام دارد اما به طور کلی در سیستم بازار جهانی به "لایه نقره ای" مشهور است.[۲]
10 قدم: از دانه روی درخت تا نوشیدن در لیوان[ویرایش]
1- کاشت: ابتدا دانه های قهوه باید کاشته شود تا به درختی شکل بگیرد.
2- برداشت: حدود 3 تا 4 سال می بایست منتظر شکل گیری درخت تا رسیدن به اولین دانه ها بود.
3- جداسازی: این مرحله به دو صورت انجام میشود.
- روش خشک: زمانی که محدودیت آب وجود دارد و در رو به روی آفتاب خشک می شود.
- روش تر: پوسته روی قهوه بعد از هرس کردن از دانه ها جدا می شود و سپس از کانال های آبی گذرانده می شوند.
4- خشک کردن: در کوره بای جلوی آفتاب قهوه را خشک می کنند.
5- جداسازی: پوسته های قهوه می بایست بعد از هرس شدن از دانه ها جدا شوند.
6- بسته بندی: در گونی های 60 کیلویی بسته بندی و با کشتی به انبار های مختلف دنیا تحویل داده میشوند.
7- تست کردن: قهوه همیشه قبل از عمل آوری کیفیت و طعم آن تست می شود.
8- خرد کردن: قهوه در دستگاه های بسیار پیشرفته آسیاب شده و به شکل پودر قهوه در می آید.
9- درست کردن: قهوه پودر شده در دستگاه ریخته می شود و با استفاده از فیلتر هایی درست می شود.
10- دم کشیدن قهوه: قهوه بایست به میزان مناسبی ( در حدود 3 الی 5 دقیقه در طرف باقی بماند تا دم بکشد و طعم اصلی خود را پیدا کند.[۳]
قهوه در ایران[ویرایش]
قهوه در زمان صفویه جای خود را در میان نوشیدنی‌های روزانه ایرانی‌ها باز کرد و نمونه‌ای است از ورود ایران به شبکه اقتصادی جهانی آن دوران. تا قرن نوزدهم که چای به نوشیدنی غالب مردم تبدیل شد، همچنان این ماده سیاه و تلخ بسته به منطقهٔ جغرافیایی و طبقهٔ اجتماعی دوستداران خود را داشت. امروزه نوشیدن انواع قهوه از جمله قهوه فرانسه، اسپرسو، کاپوچینو و قهوه فوری و شیر قهوه طرفداران زیادی پیدا کرده. البته قهوه ترک به‌خاطر محبوبیت میان ایرانیان ارمنی از گذشته در میان مردم رایج بوده و به‌واسطه فال قهوه جایگاه خاص خود را داشته. قهوه از قرن نهم میلادی در ایران نوشیده می‌شد.
صوفی‌ها با کمک نوشیدن قهوه می‌توانستند خود را برای انجام مراسم مذهبی بیدار نگه دارند. در دوران صفوی بود که قهوه‌خانه‌ها به‌عنوان مکان‌هایی برای تجمع شاعران و هنرمندان در ایران رواج پیدا کرد. در سال ۱۶۶۴ کاشف الدین یک داروشناس صفوی، یک رساله در مورد ارزش‌ها و خصوصیات قهوه به شاه عباس دوم تقدیم کرد. تاریخ فرهنگ نوشیدن چای در ایران تنها از انتهای قرن پانزدهم شروع شد. از آنجایی که کشورهای تولید کنند قهوه مسافت زیادی تا ایران داشتند، حمل و نقل قهوه به ایران مشکلات بسیار داشت، ولی نزدیکی تولیدکننده‌های عمده چای نظیر چین به جاده اصلی تجارت آن زمان یعنی جاده ابریشم سبب شد که تجارت و حمل و نقل چای با سهولت بیشتری در ایران صورت بگیرد.[۶]
قهوه و ساعت شبانه‌روزی بدن
محققان طی تحقیقی نشان دادن که کافئین عصر گاهی نه تنها باعث اختلال خواب میشود، بلکه ساعت زیستی ۲۴ ساعتهٔ بدن انسان را نیز به هم ریخته و از نو به کار می‌اندازد، این ساعت مجموعه‌ای از سیگنال‌های مولکولی است که بدن را در برنامهٔ ۲۴۴ ساعته اش منظم نگه می‌دارد. نوشیدن قهوه‌ای معادل دو برابر یک قهوه اسپرسو در سه ساعت قبل از خواب، ساعت بدن را به طور متوسط حدود ۴۰ دقیقه به عقب می‌کشد، این موضوع را محققان به صورت آنلاین در مقاله‌ای تحت عنوان Translational Medicine Science به چاپ رساندند.
اگرچه اثرات کافئین بر روی هشیاری و خواب به‌خوبی شناخته شده، اما محققان از چگونگی تأثیر آن بر ساعت شبانه‌روزی انسان مطمئن نبودند. آزمایشبر روی پنج نفر انجام شد که چند ساعت قبل از ساعتِ خواب طبیعی، به آنها یک قرص کافئین داده شده بود، سپس آنها در معرض نور کم یا شدید قرار گرفتند. نتیجهٔ این آزمایش نشان می‌داد که کافئین تقریباً اثری معادل نصف اثر قرار گرفتن در معرض نور شدید را دارد که یکی از بهترین راه‌های مطالعه برای جابه‌جاییِ ساعت بدن است. محققان همچنین دریافتند که سلول‌های بدن انسان در معرض کافئین، ۲۴۴ ساعت شان را به اصطلاح کِش می‌دهند، اثری که آن را با مولکول‌های مرتبط با ریتم ۲۴ساعتهٔ بدن در ارتباط می‌دانند. در عین حال، اعتقاد پژوهشگران در این زمینه حاکی از این است که نوشیدن قهوه در صورتی که در وقت مناسب باشد، می‌تواند باعث جبران تأخیر ساعت درونی بدن بر اثر پرواز با هواپیما شود[۷]
زیست‌شناسی گیاه قهوه[ویرایش]
چندین گونه از درختچهٔ قهوه وجود دارد که دانه‌ها یا همان میوهٔ قهوه از آنها استخراج میشود، دو گونهٔ اصلی تجاری بیشتر کشت میشود که یکی معروف به قهوهٔ عربیکا[و ۷] است که مورد توجه‌ترین گونه است و بومی ارتفاعات جنوب غربی اتیوپی و فلات بوما در جنوب شرقی سودان است و احتمالاً کوه مارسابیت در شمال کنیامی‌باشد، نوع دیگر گونهٔ قهوهٔ کانیفورا[و ۸] است که بومی نواحی غربی و مرکزی زیر صحرای آفریقا از گینه تا اوگاندا و سودان جنوبی می‌باشد، چندین گونهٔ دیگر هم وجود دارد که کمتر مطرح هستند از جمله لیبریکا،[و ۹] موریتیانا،[و ۱۰] راکیموسا[و ۱۱] و استنوفیلا[و ۱۲]
تمام گیاهان قهوه در خانوادهٔ بزرگ روناسیان قرار دارند که درخت و در حقیقت درختچه‌هایی همیشه سبز[و ۱۳] هستند که ممکن است تا ۵ متر رشد داشته باشند (۱۵ فوت)، برگ‌های درختچهٔ قهوه سبز تیره و براق می‌باشد و معمولاً بین ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر (۴/۶ اینچ) طول و ۶ سانتی‌متر (۲/۴۴ اینچ) ممکن است گسترش داشته باشند، برگ‌ها اغلب ساده هستند و خوشه‌های گل به رنگ سفید معطر است، مادگی گیاه شامل تخمدان تحتانی است که مشخصهٔ روناسیان می‌باشد، گل‌ها اغلب بیضی شکل و اندازهٔ آنها حدود ۱/۵ سانتی‌متر (۰/۶ اینچ) می‌باشد،[۸] میوهٔ نارس قهوه به رنگ سبز است و در ادامه تبدیل به رنگ زرد میشوند و در هنگام رسیدن تبدیل به رنگقرمز میشوند، هر میوهٔ قهوه شامل دو دانه است و در ۵ تا ۱۰ در صد میوه‌ها تنها یک‌دانه وجود دارد، انواع میوه‌های قهوه در گونهٔ عربیکا بین ۶ تا ۸۸ ماه می‌رسند و قابل چیدن هستند در حالی که در قهوهٔ روبوستا حدود ۹ تا ۱۱۱ ماه زمان می‌برد، میوه‌ها را معمولاً به کمک نور خورشید خشک می‌کنند اما روش‌های صنعتی هم برای این کار وجود دارد[۹] قهوهٔ عربیکا عمدتاً خودش گرده افشانی می‌کند و قهوهٔ کانیفورا و لیبریکا نیاز به پیوند دارند و باید رویشی تکثیر شوند از جمله قلمه زدن و پیوند و جوانه زدن که از روش‌های معمول تکثیر رویشی است
قهوه در دنیای امروز[ویرایش]
برترین کشورهای تولیدکنندهٔ قهوه تا سال ۲۰۱۳:[۱۰]اولویتکشورمیلیون تن۱
برزیل
ویتنام
اندونزی
کلمبیا
هند
امروزه بزرگترین کشورهای تولیدکنندهٔ قهوه عبارتند از: پورتوریکو، برزیل، کلمبیا، ویتنام، اندونزی، <a title="مکزیک" href="https://fa.wikipedia.or
آموزش اصولی انواع قهوه به زبان ساده
